16719 skanuj0016 (212)

[iii    ’.; *

wiając społeczeństwa ludowe (/olłc) miastom, porównywali całość z częścią; jest to procedura, którą w najlepszym wypadku należy uznać za bardzo_:wątpliwą”⁶.

. ...Z zagadnieniem tym wiąże się inny podstawowy zarzut formu-“ łowany pod adresem kontinuum. Jak twierdzi Ch. Stewart, przeciwstawiane sobie bieguny kontinuum- stanowią społeczeństwa jakościowo całkowicie różne, nie mogące w związku z tym tworzyć dwóch skrajnych^-punktów na jednowymiarowej skali. Różnice pomiędzy poszczególnymi społeczeństwami i kulturami nie są bowiem jednolite i nie układają się w sposób ciągły. Wręcz przeciwnie, poszczególne społeczeństwa charakteryzują się na ogół wachlarzem całkowicie odmiennych cech, a różnice- pomiędzy nimi nie mają charakteru stopniowalnego, gdyż odnoszą się do sytuacji zupełnie nieporównywalnych ⁷.

Dobrym przykładem ilustrującym powyższe stwierdzenia może być społeczeństwo feudalne. Ma ono. wiele cech zarówno społeczeństwa miejskiego, jak i wiejskiego, nie będąc ani jednym, ani drugim i nie stanowiąc też formy przejściowej pomiędzy nimi^a. Podobnych przykładów znaleźć można wiele. Sytuacje takie są jednak szczególnie częste w krajach „trzeciego świata”, gdzie nierzadko życie w mieście i na, wsi opiera się na dwóch całkowicie różnych systemach wartości, nie mających ze sobą żadnych punktów stycznych. Układy te egzystują obok siebie, a ludzie dojeżdżający np. do pracy w mieście żyją nie pomiędzy tymi dwoma systemami, lecz w obu jednocześnie. Przystosowanie ma tu raczej charakter sytuacyjny i nie zawsze przypadki takie muszą się łączyć z głębokimi przemianami w wyznawanych systemach wartości. Wielkim uproszczeniem jest więc założenie, że cechy charakteryzujące tradycyjne społeczności wiejskie znajdują zawsze na przeciwległym krańcu kontinuum swe całkowicie przeciwstawne odpowiedniki⁹.

*    Gideon Sjoberg, Comparative Urban Sociology, w: Sociology Today, Robert Merton, Leonard Broom, Leonard S. CottreU, Jr. (eds.), Basic Bo-oks Inc., New York 1959, s. 342. Patrz też: G. Sjoberg, Theory and Research in Urban Sociology, w: The Study of Urbanization, s. 161.

¹ Charles T. Stewart, The Urban-Rural Dichotomy: Cancepts and Uses, „The American Journal o f Sociology" 1958, vol. LXIV, September.

*    Ibidem. ■

*    Zagadnienie to szczegółowo omawia R[ey] E. Pahl w: The Rural-

Oczywiście, taki sposób dokonywania porównań stanowiTjerlną -z głównych przyczyn całego szeregu dalszych ^zarzutóy^yjakie wysuwane są pod adresem kontinuum: -Efektem !ta1dćyprzec;w^: stawień jest więc np.' zbyt radykalna polaryzacja"kbńtmuum^Ó nie tylko nie znajduje najmniejszego uzasadnienia 'jw^irzeczywU.* stości, lecz jedynie przyczynia się do utrwalania licznych stereotypów miasta i wsi, występujących zarówno w_jliteraturze'.'soęjo-logicznej, jak i w życiu codziennym. Niejednokrotnie^.mamy bowiem do czynienia z wyraźną idealizacją zwłaszcza wiejskiego krańca kontinuum, akcentującą takie cechy wsi, jak solidarność grupową, bliskie i spontaniczne ‘kontakty pomiędzy ludźmi, stabilizację, ład i porządek społeczny, brak rynku ekonomicznego oraz pieniądza regulującego stosunki społeczne itp. Zdaniem wielu krytyków tego rodzaju idylliczne opisy stanowią bezpośrednie ‘ nawiązanie do dawno pogrzebanych teorii w rodzaju Emila (noble sauuape) J. J. Rousseau ^ł0.

Możliwości zastosowań tak radykalnie spolaryzowanych modeli w prowadzonych współcześnie analizach są, oczywiście, bardzo niewielkie. Dlatego też wielu badaczy uważa, że kontinuum określa jedynie sytuacje krańcowe, natomiast rzeczywiste miasta i wsie znajdują się gdzieś pośrodku pomiędzy tymi dwoma tak skrajnie zarysowanymi biegunami, Jest jednak rzeczą niezwykle charakterystyczną, że dotychczas nie udało się opracować powszechnie przyjętych wskaźników, które by się nadawały do- analizy takich właśnie sytuacji pośrednich i które pozwoliłyby przezwyciężyć dualność modelu. Przyczyną tego jest przypuszczalnie fakt, że wskaźniki, jakie najczęściej się stosuje, nie tworzą uniwersalnego kontinuum, lecz cały szereg kontinuów tylko częściowo wzajemnie się pokrywających ^u. Poszczególne cechy charak-

L^rrbau 'Continuum, w: fteodinps in Urban Sociology] R. E.’Pahl (ed.), Per-' gamoń Press, Oxford-New York-Toronto-Sydney-Braunschweig 1968, s. 230 - 286.

^ia Francisco Bencl, Sociology Uncertain: The Ideology■ of the Rura!-Urban Continuum, w: ,,Comparative Studies in Society and History” 1963, vol. VI, s. 7-8; oraz O. Lewis, Tepostlau Restudied, w: Readin^s on Modern Sociology, Alex Inkeles (ed.), Prentice-Hall, Englewood Cłiffs, N. J. 1966, s. 54.

¹¹ R. E. Pahl, T/ie Rural-Urban .Gan^śrfutoTSj s. 279.

29