59079 skanuj0033 (37)

III. Kultury edukacji dorosłych

Oświata jest zwierciadłem (nie)ładu społecznego. Edukacja dorosłych najszybciej reaguje na zamiany zachodzące w jej otoczeniu, pełniąc funkcję społecznego barometru. W edukacji dorosłych skupiają się, jak w soczewce, problemy polityczne, społeczne i ekonomiczne państwa. Zespół tych czynników określa specyfikę edukacji dorosłych w danym'okresie historycznym, co w niniejszym tekście narwano kulturą edukacji dorosłych.

Celem niniejszego tekstu jest rekonstrukcja kultury edukacji dorosłych w Polsce sprzed 1989 r. (stara kultura edukacji dorosłych), diagnoza kultury edukacji dorosłych po 1989 r. (quasi-nowa kultura edukacji dorosłych) oraz postulacja nowoczesnej kultury edukacji dorosłych, co graficznie prezentuje poniższy wykres.

Mapa analizowanych zagadnień

Modne jest dziś używanie pojęcia kultury w odniesieniu do kompleksu różnych zjawisk spoza tradycyjnie rozumianej kultury. Mówimy więc o kulturze zakładowej, kulturze organizacji, kulturze nauczania-uczenia się, itd.

Zdefiniowanie pojęcia kultura w odniesieniu do edukacji nastręćza takich samych trudności, jak definiowanie kultury „w ogóle”. Wielość podejść wiąże się z usytuowaniem tego pojęcia w różnych naukach, t.j.: antropologii, socjologii, psychologii, zarządzania, wreszcie pedagogiki. W tych rozważaniach wychodzę z założenia, że każda organizacja/ instytucja ma określoną kulturę, także oświata dorosłych.

Definiując kulturę organizacji w kategoriach antropologicznych traktuje się ją jako materialne, niematerialne i symboliczne elementy życia. Pierwszy komponent wiąże się z podstawami niematerialnymi (wartości, filozofia, ideologia). W odniesieniu do edukacji powinny one wpływać na to, co się dzieje w szkole, na wygląd budynku, propagowane wzorce, ceremonie i symbole oraz formułować ich uzasadnienie. Komponent niematerialny i symbolizm uzewnętrzniają się na poziomie:

• werbalnym/konceptualnym: cele ogólne, program kształcenia, język,

metafory, mity i anegdoty, bohaterowie organizacji, struktury organizacyjne;

r

•    wizualnym: warunki materialne, szkolne pamiątki, herby i motta, mundurki;

•    behawioralnym: rytuały ceremonie, nauczanie i uczenie się, procedury działania, nagrody i sankcje, pomoc psychologiczna i socjalna, procedury dla kontaktów z rodzicami i lokalną społecznością¹.

Kulturę organizacyjną można odnosić do różnych zakresów funkcjonowania systemu oświaty i wychowania. Biorąc to pod uwagę można wyróżnić kulturę organizacyjną: poszczególnych typów instytucji oświatowych, konkretnych rad

[pedagogicznych i indywidualnych nauczycieli, zespołów uczniowskich i samych uczniów, dyrektorów, administracji, całego systemu zarządzania oświatą².

W odniesieniu do procesu kształcenia kultura organizacyjna, dotyczy form i czasu trwania przedsięwzięcia edukacyjnego oraz organizacji uczenia się: planowanie (program kształcenia), przygotowanie (dobór treści i metod), realizacją (np. sposób komunikowania się nauczycieli i uczniów). Kultura indywidualna .... to styl, treści i strategie uczenia się jednostki³.

1. Stara kultura edukacji dorosłych

Do przełomu politycznego 1989 r. możemy mówić o dominacji starej kultury edukacji dorosłych, której podstawą było statyczne, jednorodne, proste i bezpieczne otoczenie, nie sprzyjające różnicowaniu się form oświatowych ani ich innowacyjności.

W kulturze organizacyjnej dominowały formy szkolnej edukacji dorosłych z jednoczesnym celowym ograniczaniem form pozaszkolnych, szczególnie ogólnokształcących, co miało swoje ideologiczne uzasadnienie. Odmienności edukacji dorosłych nie dotyczyły organizatorów edukacji dorosłych (państwo z nielicznymi wyjątkami), w niewielkim stopniu dotyczyły typów instytucji (centra kształcenia ustawicznego, zakłady doskonalenia zawodowego, uniwersytety ludowe i uniwersytety robotnicze). W związku z dominacją szkolnej edukacji dorosłych mamy w tym okresie do czynienia głównie z centralnymi programami kształcenia, czego konsekwencją był encyklopedyzm i uniwersalizm treści kształcenia. Programy te miały zamknięty charakter, ich celem'było wyposażenie uczniów w wiedzę wystarczającą na całe życie. Proces dydaktyczny zorganizowany był według wytycznych technologicznego modelu pracy edukacyjnej z dorosłymi. Jego podstawę stanowiło: nieuwzględnianie doświadczeń i potrzeb uczących się dorosłych, obiektywny charakter wiedzy,

77

1

   M. Pęcherski, J. Tudrej, Kultura organizacyjna w oświacie, Warszawa 1985, s. 98-114.

2

   B. Przyborowska, Kultura organizacyjna szkoły: idee — teoria — badania (niepublikowany tekst).

3

   W. Gieseke, Kultury uczenia się w kształceniu dorosłych a nowe wyzwania. Społeczno-kulturowe i osobowe wymioty uczenia się, w: Edukacja Dorosłych, 2001,4.