skanuj0002 (610)

Andrzej Meissner

dziedzinie historii oświaty jest monografia Jana Hulewicza poświęcona walce młodzieży galicyjskiej o polską szkołę¹. Po II wojnie światowej nastąpiło znaczne zahamowanie badań nad oświatą galicyjską, ze względu na duże utrudnienia w dostępie do archiwów zagranicznych. W tej sytuacji historycy wychowania musieli ograniczać się do materiałów drukowanych, stanowiących często jedyne źródło wiedzy o tamtej epoce. W taki sposób powstała cenna monografia Czesława Majorka o kształceniu nauczycieli² czy późniejsza praca Jerzego Krawczyka³.

Po przemianach społeczno-politycznych, jakie dokonały się w Europie Środkowowschodniej, polscy historycy wychowania mają obecnie swobodny dostęp do archiwów zagranicznych, co znacznie wzbogaciło problematykę badawczą nad dziejami oświaty w Galicji.

Analiza bazy źródłowej do dziejów oświaty w Galicji przekonuje

0    potrzebie wykorzystania zarówno materiału archiwalnego, jak

1    źródeł drukowanych. W niniejszym szkicu zostanie podjęta próba analizy tej drugiej kategorii źródeł. Należy zatem zapytać, jakimi źródłami drukowanymi dysponuje historyk dziejów szkolnictwa i myśli pedagogicznej w Galicji i jaką maja one wartość poznawczą.

Zgodnie z metodologią badań historycznych źródła drukowane należą do grupy źródeł pisanych. Według Stanisława Kościałkow-skiego dzielą się one na: dokumentalne, czyli bezpośrednie, narracyjne, czyli pośrednie oraz epistolarne, czyli listowe⁴.

Klasyfikację tę możemy również odnieść do źródeł wydawanych drukiem. Pierwsza grupa obejmująca dokumenty o charakterze prawnym lub urzędowym może być zaliczona do źródeł normatywnych. Powstają one w wyniku działalności władz centralnych i terytorialnych, tak państwowych, jak i społecznych. Podawane są do publicznej wiadomości w specjalnych wydawnictwach, mających charakter periodyków, np. w dziennikach ustaw, dziennikach urzędowych, zbiorach ustaw itp. W odniesieniu do dziejów szkolnictwa będą to teksty zaliczane do prawa szkolnego, a więc „przepisy prawa regulujące działalność państwa w dziedzinie oświaty, kształcenia i wychowania oraz stosunki prawne, jakie w tym zakresie powstają. W szczególności regulują one organizacje, funkcjonowanie systemu oświaty i wychowania, a w tych ramach strukturę i działalność aparatu administracji szkolnej, władz szkolnych oraz rozbudowanego systemu zakładów i placówek oświatowo-wychowawczych, szkół i instytutów. Prawo to określa ponadto obowiązki i uprawnienia działających na polu oświaty i wychowania instytucji niepaństwowych, nauczycieli i wychowawców oraz rodziców i opiekunów dzieci, które podlegają procesom nauczania i wychowania, a także obowiązki i uprawnienia samych uczniów czy studentów⁵.

Należy wyróżnić istnienie różnorodnych norm prawnych, które mogą być wydawane przez centralne i terenowe organy państwowe, administrację szkolną, a nawet przez poszczególne instytucje kulturalno-oświatowe, związki i stowarzyszenia. W związku z tym będą to normy zarówno o randze ustawy, jak i o randze rozporządzeń, przepisów, zarządzeń, statutów czy regulaminów.

Z tak rozumianym prawodawstwem szkolnym spotykamy się również w monarchii austriackiej, obejmującej swym zasięgiem ziemie polskie (tzw. Galicję). System zarządzania podległymi krajami koronnymi charakteryzował się dużym stopniem centralizacji obejmującym też sferę oświaty. Miało to na celu ujednolicenie systemu edukacji całego społeczeństwa, a tym samym realizację zamierzeń politycznych monarchii Habsburgów. W fazie pierwszej, a więc

-45-

1

   J. Hulewicz, Udział Galicji w walce o szkołę polską 1899—1914, Warszawa 1934.

2

   Cz. Majorek, System kształcenia nauczycieli szkól ludowych w Galicji doby autonomicznej 1871—1914, Wrocław 1971.

3

   J. Krawczyk, Galicyjskie szkolnictwo zawodowe w latach 1860—1918, Kraków 1995.

4

   Klasyfikację tę podaję za: B. Miśkiewicz, Wstęp do badań historycznych, Warszawa 1974, s. 121.

5

J. Homplewicz, Zagadnienia ustawodawstwa szkolnego. Zarys problematyki polskiego prawa szkolnego, Katowice 1973, s. 10.