skanuj0008 (463)

Andrzej Meissner

Analizę tej grupy źródeł rozpoczniemy od sprawozdań szkolnych lub tzw. programów szkolnych. Ich genezy należy doszukiwać, się w Polsce jeszcze w XVI wieku, przy czym w XVII w. stawały się coraz bardziej popularne¹³. Podobny proces kształtowania się tego typu wydawnictw występował w monarchii austriackiej. Jak stwierdza J. Leniek na przełomie XVIII i XIX wieku, programy szkolne były zjawiskiem dość powszechnym i nosiły tytuł Nomina iuvenum¹⁴ lub Juventus ęj. moribus et progresu in literis censa exeunte anno scholastica: Zawierały one wykazy uczniów danej szkoły w poszczególnych klasach, miejsce i rok urodzenia, postępy z każdego przedmiotu oznaczone cyfrą od 1 do 3, uwzględniały też sprawę opłaty szkolnej.

Prawne uregulowanie sprawozdań szkolnych zostało przeprowadzone w Austrii na mocy dekretu Ministerstwa Oświaty w Wiedniu z dn. 31 grudnia 1850 r., który nakładał na dyrekcje szkół średnich obowiązek wydawania drukiem programów szkolnych. Ujednolicenie struktury tego wydawnictwa nastąpiło na mocy rozporządzenia tegoż Ministerstwa z dn. 9 czerwca 1875 roku. Przewidywało ono 2 części. W pierwszej miała być umieszczona rozprawa naukowa (wyjątkowo dwie), druga zaś miała zawierać podstawowe wiadomości

0    szkole, a więc skład grona nauczycielskiego z podaniem lat pracy

1    wykładanych przedmiotów, plan nauki według klas, wykaz podręczników, tematy wypracowań pisemnych, przedmioty nadobowiązkowe, dane statystyczne dotyczące uczniów, pomoce dydaktyczne, stan biblioteki szkolnej, wyniki egzaminów dojrzałości, kronikę szkoły, najważniejsze rozporządzenia władz szkolnych, wreszcie ogłoszenia związane z organizacją nowego roku szkolnego.

¹³    Zagadnienie to omawia szerzej J. Leniek, W sprawie programów szkolnych, Muzeum 1900, s. 514—526; zob. też: Kilka uwag o rozprawach dyrektorskich, Muzeum 1897, s. 409 —414 (bez autora).

¹⁴    Przykładem jest Nomina jw/ertum in c.r. akademico gymnasio Cracoviae humaniorus literis studentium ordine classium in quas exacto omni hujus scholastici curriculo referri merueurunt publice proposita ad d. 15 Julii 1803, Cracoviae 1804.

W wiadomościach szkolnych można było też spotkać nekrologi zmarłych profesorów i uczniów, teksty okolicznościowe, a nawet informacje o bardzo ważnych wydarzeniach.

W trosce o zapewnienie odpowiedniego poziomu rozpraw naukowych zostało opublikowane zarządzenie, które ustalało ogólne zasady ich redagowania. Wyeliminowane zostały teksty o charakterze popularnym, polemicznym i zawierające krytykę innych rozpraw lub ich autorów. Zalecono ogłaszanie prac będących wynikiem własnych badań, np. o charakterze regionalnym, uwzględniających historię własnego regionu, miejscowości czy szkoły. Podkreślano wartość prac dydaktycznych i metodycznych pomocnych zarówno, nauczycielom w doskonaleniu ich pracy zawodowej, jak i uczniom. W ten sposób kadrze pedagogicznej zostały stworzone możliwości prowadzenia działalności naukowej i realizowania swoich zainteresowań twórczych. Tak skonstruowane sprawozdania szkolne obowiązywały szkoły średnie, aż do końca okresu autonomicznego. Dziś stanowią one ważne źródło wiedzy o założeniach programowych i organizacyjnych szkół; pozwalają jednak poznać tylko niektóre przejawy życia szkolnego, zwłaszcza te, które przynosiły szkole pozytywne oceny i świadczyły o jej osiągnięciach. Nie znajdujemy w nich informacji o trudnościach, na jakie napotykała szkoła w swojej pracy, o niepowodzeniach wychowawczych, o działalności uczniów lub nauczycieli niezgodnej z literą prawa. Musimy zatem spojrzeć na sprawozdania szkolne jako na oficjalny dokument, który miał spełniać określone wymagania nałożone na dyrekcje szkół przez władze szkolne.

Infonńacje o sprawozdaniach szkolnych i ich wstępne oceny przedstawiano na bieżąco na łamach „Muzeum” jeszcze w czasach galicyjskich. W celu spopularyzowania rozpraw naukowych sporządzano ich bibliografię, np. dla gimnazjów w Bąkowicach, Brzeżanach, Jarosławiu, Jaśle, Nowym Sączu, Przemyślu, Rzeszowie, Stanisławowie, Tarnopolu czy Wadowicach. Spis wszystkich rozpraw w szkołach średnich Przedlitawii podawał Verordnu.ngsbla.tt fur

-57-