skanuj0003 (594)

Andrzej Meissner

przede wszystkim w okresie przedautonomicznym, celem tym była konsekwentnie realizowana germanizacja społeczeństwa polskiego; w drugiej, tj. po nadaniu autonomii — utrzymanie integralności monarchii austrowęgierskiej. Jeżeli więc chcemy zrozumieć główne założenia polityki oświatowej państwa zaborczego, musimy sięgnąć do podstawowych aktów prawnych wydawanych przez władze państwowe (austriackie) i krajowe (galicyjskie), jak również przez różne instytucje mające związek z szeroko rozumianymi procesami edukacyjnymi.

Zasadnicze normy prawne w odniesieniu do szkolnictwa wydawane były przez władze austriackie jeszcze w latach 70. XVIII wieku. Podstawowym tego typu dokumentem było Allemeines Rechs-Gesetz und Regierungsblatt fur das Kaiserthum Oesterreich (1848—1916). Dla Galicji wychodził Provinzial Handbuch der Kónigreiche Galizien und Lodomerien we Lwowie (1848—1868), a następnie Dziennik Ustaw i Rozporządzeń Krajowych dla Królestwa Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkim Księstwem Krakowskiem (1866—1915). W źródłach tych znajdujemy podstawowe akty prawne rangi ustaw dotyczące np. władz szkolnych, czy powoływania i organizowania instytucji oświatowych.

Podstawy prawne szkolnictwa określał austriacki Yerordnungs-blattfur den Dienstbereich des Ministeriums fur Custus und Unterricht (1868—1914), szkolne władze krajowe zaś publikowały Dziennik Urzędowy c.k. Rady Szkolnej Krajowej, który zaczął ukazywać się dopiero od 1897 roku. Podobne dzienniki wydawały niektóre powiatowe rady szkolne, w których zamieszczane były przepisy zarówno o charakterze ogólnokrajowym, jak i lokalnym (Bielsko, Cieszyn, Jarosław, Kraków, Stryj). Rozproszone często przepisy prawne zestawiano w zbiory ustaw adresowanych do różnych grup odbiorców¹.

Wszystkie te normatywy miały charakter przepisów rangi ustawodawczej i określały podstawowe kwestie związane z powoływaniem, organizacją i funkcjonowaniem szkolnictwa poszczególnych szczebli. Oddzielne miejsce zajmują plany i programy nauczania, przepisy regulujące wewnętrzną organizację pracy szkoły. Są to normy rangi zarządzeń wydawanych przez dany resort, w tym przypadku przez państwowe lub krajowe władze oświatowe. Opierając się na tych zarządzeniach władze ustalały podstawy programowe pracy szkolnej, szczegółowe zasady funkcjonowania szkół. Można wreszcie mówić o przepisach rangi instrukcji, których celem jest wyjaśnianie i interpretowanie wprowadzonych wcześniej norm. Należy tu zaliczyć instrukcje, wytyczne, okólniki itp. Możliwość wewnętrznego regulowania działalności placówek oświatowych miały też same placówki, a więc ich kierownictwo lub gremia szkolne. Do tej grupy źródeł zaliczać będziemy regulaminy, statuty określające np. prawa i obowiązki uczniów, system kar i nagród, zasady rekrutacji itp.

Podstawowym dokumentem określającym zasady funkcjonowania danej placówki oświatowej i wypełniania przez nią określonych prawem zadań są plany i programy nauczania. Istota planów nauczania polega na podaniu tzw. siatki godzin, programów zaś na określeniu treści, które na poszczególnych przedmiotach i w poszczególnych klasach powinny być realizowane przez nauczycieli. W okresie przedautonomicznym dokumenty te określały państwowe władze szkolne w Wiedniu, w okresie konstytucyjnym zaś odpowiednie bładze krajowe². Plany wraz programami stanowiły

-47.-

1

M. Baranowski, Najnowsze ustawy szkolne krajowe i nowy statut organizacyjny nauki dopełniającej z roku 1897, Lwów 1898; Ustawy i rozporządzenia w zakresie szkól ludowych, zebrał i ułożył K. Pierożyński, Kraków 1904; M. Janem i K. Missona,

Zbiór ustaw i rozporządzeń odnoszących się do szkół średnich, 1.1, z. 1, Lwów 1914, t. U, z. 2, Lwów 1918; analizę podstaw prawnych szkolnictwa ludowego przeprowadził J. Buzek w świetnej monografii pt. Studia z zakresu administracji publicznej. I Szkolnictwo ludowe, Lwów 1904.

2

Wśród planów i programów nauczania można wymienić m.in.: Plany szkół pospolitych wszelkiego stopnia, Lwów 1860; Plany nauki dla szkól pospolitych ludowych wydane rozporządzeniem c.k. Rady Szkolnej Krajowej z dn. 15 maja 1875, Lwów 1875; Plany naukowe dla szkól ludowych pospolitych wraz z instrukcją, Lwów