skanuj0004 (573)

Andrzej Meissner

wspólne wydawnictwo, w którym znajdowały się obok siatki godzin i programów, również założenia wstępne, uwagi o realizacji programu, a nawet zalecenia metodyczne.

Poszczególne dziedziny życia szkolnego określały z kolei regulaminy i statuty. Miały one charakter przepisów o charakterze ogólnokrajowym, względnie lokalnym, ale wówczas musiały być zatwierdzone przez władze krajowe. Regulaminy to przepisy i rozporządzana ustalające sposób postępowania w określonej dziedzinie życia społecznego lub obowiązujące członków i instytucji. Za przykład niech posłuży Regulamin dla szkól ludowych wszelkiej kategorii w Królestwie Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem (Lwów 1909) albo dokument o charakterze bardziej szczegółowym, jak np. Regulamin kursów wyższych dla kobiet im. A. Baranieckiego (Kraków 1900). Z kolei statuty to zbiory przepisów określających organizację, zakres i sposób funkcjonowania instytucji. Przykładem jest Statut organizacyjny Wyższej Szkoły Handlowej w Krakowie (Kraków 1900) lub Statut internatu krajowego dla uczniów seminarium nauczycielskiego we Lwowie (Lwów 1887). Ten typ dokumentów określano niekiedy jako: „przepis”, „instrukcja”, „porządek” itp. Ich lista jest bardzo bogata i różnorodna, bowiem każda instytucja, organizacja oświatowa, stowarzyszenie kulturalno-oświatowe funkcjonowało opierając się na tego typu podstawach prawnych. Dzięki temu historyk oświaty może dziś określić strukturę badanych instytucji, zasady ich funkcjonowania, wewnętrzną organizację, prawa i obowiązki ich członków. Dzięki wyżej omówionym źródłom otrzymujemy złożony obraz systemu oświaty w danym okresie i na danym terenie, a więc taki, jaki wynikał z litery prawa. Ukazanie podstaw prawnych funkcjonowania instytucji oświatowych stanowi zatem punkt wyjścia dla prac typu monograficznego. Mogą to być monografie władz szkolnych, placówek oświatowych, szkół

1893; Plany nauki galicyjskich szkól realnych, Lwów 1909; Plan nauki dla gimnazjów galicyjskich, Lwów 1909; Plan nauki dla galicyjskich gimnazjów realnych, Lwów 1910; Plan nauki dla szkól realnych, Lwów 1910.

działających na. danym terenie itp. Na ich podstawie nie możemy natomiast uzyskać realnego obrazu badanej rzeczywistości szkolnej, gdyż do tego potrzebne są przede wszystkim źródła archiwalne.

Kolejna dziedzina źródeł drukowanych to materiały statystyczne, które nie są wymieniane jako oddzielna grupa źródeł drukowanych. Witold Kula stwierdza, że „przez źródła typu statystycznego rozumiemy materiały dokonanych w swoim czasie badań statystycznych, [...] których celem jest ogólne poznanie rzeczywistości społecznej w wybranym zakresie tematycznym”¹. Jak stwierdza ten sam autor, badania takie przeprowadza władza państwowa reprezentowana przez określoną instytucję, stosując odpowiednie metody gromadzenia materiału statystycznego i jego prezentowania. Może on zawierać informacje ścisłe (np. liczba istniejących szkół na danym terenie) lub dane szacunkowe (np. liczba dzieci pozostająca poza obowiązkiem szkolnym).

Opracowania statystyczne w monarchii austriackiej sięgają połowy XVIII wieku, ale dopiero na początku XIX wieku, tj. w 1829 r. zostało powołane biuro statystyczne przy Centralnym Wydziale Rachunkowym Państwa (Staats-Central-Rechnungs-De-partament).

Samodzielna jednostka tego typu powstała dopiero w 1840 r. pod nazwą Dyrekcja Statystyki Administracyjnej (Direktion der Administrativen Statistik), obok której od 1863 r, istniała Centralna Komisja. Statytystyczna (K. K. Statistische Central-Kommission) jako ciało ustawodawcze. Organem wspomnianej Centralnej Komisji był wydawany w Wiedniu Statistische Jahrbuch obejmujący lata 1861/1862—1881. Był to typowy rocznik statystyczny bez opisu, komentarza czy interpretacji danych liczbowych. Kolejne zeszyty tego wydawnictwa zawierały materiały do poszczególnych dziedzin życia społecznego. I tak zeszyt 5 zawierał statystykę kościelną, zakładów naukowych, zeszyt 10 zaś obejmował zakłady zdrowia i dobroczynność.

-49-

1

W. Kula, Problemy i metody historii gospodarczej, Warszawa 1983, s. 347.