skanuj0014 (321)

Andrzej Meissner

nauczania”, „instrukcje”, „materiały”,, „zbiory ćwiczeń”, „praktyczne przewodniki” lub „podręczniki”, „sposoby postępowania”, „wskazówki”, „uwagi” itp. Pod koniec XIX wieku mamy już. pozycje, w tytule których pojawia się słowo „metodyka”¹. Najwięcej wydawnictw z zakresu metodyki dotyczyło języka polskiego, tak na szczeblu szkoły ludowej, jak i średniej, co świadczy o dużym zainteresowaniu tym przedmiotem i dużej trosce, jaką przywiązywano do prawidłowej realizacji języka ojczystego. Podobnym dorobkiem szczyci się język niemiecki, co jest zrozumiałe w sytuacji, kiedy każdy obywatel państwa austriackiego miał obowiązek swobodnego posługiwania się tym językiem w mowie i piśmie. W dalszej kolejności należy wymienić metodyki przedmiotów matematyczno-przyrodniczych, także przedmiotów artystycznych, wychowania fizycznego, gospodarstwa domowego i slójdu. Szczególnie dużą uwagę przywiązywano do prawidłowej realizacji przedmiotów nowych (np. slójd) czy znacznie unowocześnionych (gimnastyka, rysunek). I tak np. Bernard Kotula wydał Nowoczesną metodę nauki rysunków (Cieszyn 1908), Edmund Cenar Gimnastykę szkolną i gry (Metoda szwedzka). Podręcznik dla nauczycieli i kandydatów nauczycielskich (Lwów 1906).

Podejmując analizę dorobku metodycznego wypracowanego przez pedagogów galicyjskich, należy pamiętać, że przeszła ona swoistą drogę od herbartyzmu przez pestalocyzm do progresywizmu. Oczywiście nie we wszystkich dziedzinach nauczania rozwój ten dokonywał się w sposób wystarczający i nie wszystkie opracowania reprezentowały właściwy poziom dydaktyczny i naukowy. Prace były wprawdzie wzorowane na literaturze niemieckiej, ale z czasem autorzy starali się je wzbogacać o własne rozwiązania i pomysły metodyczne, zaczerpnięte z obserwagi i osobistych doświadczeń zawodowych. Wprawdzie duża część opracowań charakteryzowała się wąskim praktyęyzmem bez, szerszej podbudowy teoretycznej, to jednak bogactwo poruszanej problematyki i duża liczba opracowań stwarzały podstawę dla prawidłowej realizacji procesu dydaktycznego.

Ostatnia grupa omawianych źródeł to czasopisma pedagogiczne. W ich rozwoju ważną rolę odegrały przede wszystkim Niemcy, gdzie w XIX wieku ukazywało się najwięcej periodyków poświęconych pedagogice i sprawom oświaty. Jak podaje Pddagogischer Jahres-berichfw 1910 r. ukazywało się w tym kraju 345 tytułów. Natomiast w Austrii rozwój czasopism dokonał się dopiero z nastaniem ery konstytucyjnej. W latach 1870—1880 ich liczba wzrosła z 33 do 81, by około 1900 r. osiągnąć liczbę 100 tytułów. Przykładowo w 1881 r. kraje niemieckojęzyczne miały 39, Czechy i Morawy 26, Śląsk, Galicja Bukowina 10, Kraina i Triest 6 wydawnictw prasowych².

Do momentu uzyskania autonomii w Galicji ukazywał się zaledwie jeden periodyk, tj. „Szkółka Parafialna” (Sanok 1875 — 1860), o którym nie posiadamy prawie żadnych wiadomości. Ukazywały się jeszcze kurendy szkolne jako urzędowe pisma diecezjalne, lecz nie miały one charakteru czasopism stricte pedagogicznych, mimo że zawierały, o czym już wspomniano, szereg informacji o stanie szkolnictwa na terenie danej diecezji.

Ustalenie, czy dany periodyk należy uznać za czasopismo pedagogiczne sprawia pewne trudności. Stefan Możdżeń i Janina Musiał w Bibliografii polskich czasopism pedagogicznych (do 1979 r.) uwzględniają w wykazie czasopism sprawozdania RSK, kurendy szkolne, a także dzienniki urzędowe. Są to periodyki o charakterze normatywnym lub sprawozdawczym, tworzące oddzielną grupę tzw. „czasopism urzędowych”. Tymczasem W. Okoń przez czasopismo pedagogiczne rozumie „ukazujące się regularnie wydawnictwo ciągłe, które zajmuje się sprawami oświaty i wychowania, spełniając ważną rolę w rozwijaniu kultury pedagogicznej”³. Franciszek Filipowicz rozszerza tę definicję, stwierdzając, że „czasopismo pedagogiczne to

-69-

1

Np. M. Baranowski, J. Fąfara, Specjalna metodyka klasy elementarnej..., Lwów 1892; J. Ciembroniewicz, Praktyczna metodyka nauki w klasach elementarnych..., Lwów 1916; K. Falkiewicz, Przewodnik metodyczny do nauki języka niemieckiego w galicyjskich szkołach średnich..., Lwów 1887.

2

Statistisches Jahrbuch Jur das Jahr 1881, Heft V, Wien 1882, s. 196.

3

^M W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 1998, s. 58.