20608 Untitled 7 (3)

Dla Znanieckiego Więź, która stanowi o istnieniu grupy społecznej, to i n t ei n c j.onal n e < w s p ó ł d ziałanie¹, Marksiści w podobny sposób rozumieją Solidarność'; klasowy. Dla Znanieckiego'intencjonalne współdziałanie (intentional CÓóperal.ion) różni związek, zawodowy lub partią robotniczą od klasy robotniczej, która przy tym określeniu nie stanowi grupy jako całość.

Te różhe interpretacje wiązi, która ma charakteryzować grupą społeczną, nib wyłączają sią wzajemnie: „identyfikacja" pociąga za sobą współdziałanie na pewnych terenach, współdziałanie intencjonalne implikuje wspólne cele, wspólne postawy wzglądem pewnych przedmiotów lub osób i jjakąś „identyfikacją”. Są wprawdzie sytuacje, kiedy „intencjonalne współdziałanie” wchodzi w konflikt z „identyfikacją”, z poczuciem przynależności do grupy. Robotnik angielski, który głosuje na listą konserwatystów w przekonaniu, że robotnikom bądzie najlepiej pod rządami konserwatystów zmierzających do utrzymania ładu społecznego, nie zrywa przez to łączności z robotnikami, nie staje sią członkiem burżuazji. Tak samo chłop galicyjski, który głosował na „pańską” listą, nie zrywał przez to w swoim przekonaniu solidarności z chłopami, nie przestawał sią czuć członkiem gromady chłopskiej, chociaż współdziałał z obszarnikami. Mówiło sią iw tego rodzaju wypadkach, że temu robotnikowi i temu chłopu brak było świadomości klasowej. Ale wtedy przez „świadomość klasową” rozuinie sią coś wiącej niż świadomość przynależności do grupy.

ŚwiadorAość klasowa w rozumieniu marksistowskim obejmuje i pewną koncepcję klasy, i orientacją polityczną. Można jednak i w takich wypadkach nie widzieć rozbieżności pomiędzy „intencjonalnym^-współdziałaniem” i póczuciem przynależności do grupy, jeżeli tylko ów chłop i ów robotnik działają w dobrej wierze: współdziałając politycznie z partią konserwatystów lub obszarników, w swoim przekonaniu współdziałają pod innym wzglądem ze swoją klasą, skoro ich głos w wyborach był wyrazem troski o jej interesy. Dla Znanieckiego tego rodzaju wypadki nie byłyby, z ińnego jeszcze powodu, świadectwem rozbieżności pomiędzy poczuciem przynależności do grupy a współdziałaniem, nie uważa on bowiem klaśy za grupą społeczną. Marks także, gdyby posługiwał sią terminem „grupa społeczna”, nie uważałby pewnie za grupą społeczną klasy wyznaczonej kryteriami ekonomicznymi, w której brak jest „świadomości klasowej” ujawniającej się we współdziałaniu politycznym².

W gruncie rzeczy, jak mi się wydaje, różnice, z jakimi mamy do czynienia w poszczególnych .interpretacjach więzi społecznej, są to raczej różnice akcentów, jakie się kładzie na poszczególne jej czynniki. Dla nas / ważne jest w tej chwili wspólne tym wszystkim interpretacjom założę- j nie, że zbiór ludzi staje się grupą społeczną wtedy, i tylko wtedy, gdy J zjawia się u nich świadomość łączności społecznej i gdy ta świadomość objawia się w ich zachowaniu.

Określanie grupy społecznej przez więź, polegającą na pewnych psychicznych postawach jednostek, nasuwa jednak w niektórych sytuacjach trudności, nad którymi warto się zastanowić, skoro się pisze o osobliwościach nauk społecznych. Nie będziemy się tutaj zatrzymywali nad trudnościami dotyczącymi wskaźników więzi społecznej, wskaźników, które decydują o operatywności jej określenia: sprawa wskaźników postaw psychicznych to zagadnienie ogólniejsze, z którym muszą się parać wszelkie dociekania w zakresie psychologii społecznej, jeżeli nie chce się poprzestać na materiale introspekcyjnym.

Ze sprawą więzi społecznej wiąże się dość pospolita fikcja. Zakłada się, że członków łączy wspólny stosunek do pewnych przedmiotów, symboli i osób, a w szczególności wspólny stosunek do grupy. Tymczasem wiadomo, że stosunek ten bywa bardzo różnorodny w łonie tej samej zbiorowości, i to zbiorowości, której nikt nie odmawia miana grupy społecznej; tym bardziej różnorodny, im mniej jednorodne jest środowisko, z którego się rekrutują członkowie grupy. Tak na przykład wśród członków zbiorowości o charakterze ideologicznym, czy to będzie zbio-nowość luźna, na przykład naród, czy ujęta w ramy organizacji, jak partia polityczna, obok żarliwych wyznawców ideologii grupy znajdziemy ludzi, którym te sprawy są obojętne; znajdziemy takich, których łączy z grupą szczere przywiązanie, i takich, dla których motywem jest osobista kariera, takich, dla których uczestnictwo w grupie jest wynikiem świadomej decyzji, i takich, którym zostało narzucone przez przypadkowe okoliczności lub skłonność naśladowczą, albo takich, dla których emocjonalny stosunek do grupy polega w gruncie rzeczy na przywiązaniu do kilku przyjaciół, którzy są tej grupy członkami. Jak tedy przedstawiać się będzie jedność grupy społecznej, skoro miałaby ona e.r dcfinitione polegać na jednolitości psychicznej członków grupy? Jeżeli wspólnym elementem miałoby być tylko przekonanie o zaliczaniu się do grupy, to akty, które traktujemy jako symptomatyczne dla więzi społecznej, dotyczą postaw o bogatszej treści. Nie ulega wątpliwości, że w wielu wypadkach odmienne kryteria decydują, że jakiś zbiór ludzi traktujemy jako grupę społeczną i że przypisujemy jej określony skład.

1

Por. Znaniecki, Social Organization and Socinl Imtitulions.

2

^! Por. rozważania nad chłopstwem francuskim w IS Brumaire'a Ludwika Bonaparte. ,