21414 lovejoy 7

Wielki łańcuch hytu

M __ _______—-    — "    - '    “

Wraz z ich stosunkiem duszo twa badać sposobna?

Czy może objąć całość jedna cząstka drobna?'

I Popularna filozofia tamtego okresu obfituje w podobne stwierdzenia- Ta poza intelektualnej skromności, którą Locke chyba bardziej niż ktokolwiek inny wprowadził w modę, stała się w rzeczywistości wręcz główną cechą charakterystyczną tego okresiijCzłowiek musi niezmiennie pamiętać o ograniczeniach swych sił rozumowych, musi zadowalać się „relatywnym i praktycznym rozumem”, który jest jedynym organem wiedzy, jaki posiada. „Ludzie — jak mówi Locke w znanym fragmencie — znajdą obfity materiał, by zatrudnić swe głowy i ręce pracą urozmaiconą, przyjemną i dającą zadowolenie, jeśli przestaną zuchwale buntować się przeciw temu, że są tacy, jacy są, i jeśli nie będą odrzucali błogosławieństwa darów, które wypełniają ich dłonie — z tej tylko racji, że nie są one dość obszerne, aby ogarnąć wszystko”. Nie możemy dopuszczać do tego, że „myśli nasze swobodnie szybują nad niezmierzonym oceanem bytu; jak gdyby te bezgraniczne obszary były naturalną i bezsprzeczną własnością naszego umysłu, jak gdyby nic w nich nie było wyjęte spod jego władzy sądzenia i nic nie wymykało się poza jego rozumienie. (...) Nie będziemy mieli poważniejszej przyczyny do narzekania na ograniczoność naszych umysłów, jeśli zatrudnimy je tym jedynie, co może być dla nas pożyteczne: temu bowiem mogą całkiem dobrze podołać. (...) Nie usprawiedliwiłoby to leniwego i krnąbrnego sługi, gdyby nie pilnował światła świec, tłumacząc się, że nie było pełnego światła słonecznego. Świeca, która świeci w nas, świeci dość jasno dla wszelkich naszych potrzeb. Odkrycia, jakich możemy dokonać przy tym świetle, powinny nas zadowolić; uczynimy też właściwy użytek ze swych władz poznawczych, gdy wszystkie rzeczy będziemy traktowali w ten sposób i w tej mierze, w jakiej są przystosowane do naszych zdolności”.

Ale choć ów ton nieśmiałości, ta ostentacyjna skromność w uznaniu dysproporcji między intelektem człowieka a wszechświatem była jedną z najbardziej rozpowszechnionych mód intelektualnych przez większą część XVIII wiekuA rzadko towarzyszyło jej skrajne założenie prostoty prawd, kfore są potrzebne

' Fragmenty z Popc’a w przekładzie L. Kamieńskiego /a: A. Popc. Wybór poezyj, Warszawa 1822. W wypadku modyfikacji przekładu Popc'a lub własnego tłumaczenia cytaty oznaczam gwiazdką. [Przyp. tłum.)