24228 Obraz (508)

do jednej z tych dwóch klas? Jaki typ aktu mowy mogą spełniać wypowiedzi uznane za performatywne? Jakie warunki muszą być spełnione, aby dana wypowiedź performatywna była fortunna?

A.    Sąd skazuje obywatela na karę trzech lat pozbawienia wolności.

B.    Witam cię w naszym domu!

C.    Uwaga! Zły pies!

D.    Przyjmuję interesantów codziennie z wyjątkiem sobót.

E.    Składam panu wyrazy współczucia z powodu śmierci brata.

F.    Piję codziennie cztery filiżanki kawy.

G. Zakładam się z tobą o butelkę koniaku, że Piotr już nie wróci.

H. Przepisuję na maszynie prace magisterskie szybko i tanio.

I.    Pływam wieczorami dwa razy w tygodniu.

J.    Rada Wydziału Filologicznego nadaje panu stopień doktora nauk humanistycznych.

K.    Niniejszym potwierdzam mój udział w planowanej konferencji.

L.    Zobowiązuję się do sprawdzenia prawdziwości tej informacji.

Ł. Gram sonaty Mozarta na fortepianie.

X. Negacja

Wprowadzenie

Negacja to elementarny, a więc semantycznie prosty, predykat metajęzykowy (inaczej: metapredykal). Obiektami odniesienia negacji mogą być wyłącznie wyrażenia językowe, a ściślej predykaty, użyte w danym zdaniu w predykacji. Podstawowym wykładnikiem pojęcia negacji w języku polskim jest wyrażenie nieprawda, że. Wyrażenie to, użyte w odniesieniu do zdania, np.

(153)    Ta mała dziewczynka płacze.,

obejmuje swym zasięgiem występujący w predykacji predykat płacze, nic obejmuje natomiast predykatów mała dziewczynka.

Wykładnikiem negacji jest z reguły również partykuła nie użyta bezpośrednio przed predykatem konstytuującym dane zdanie. Zdania typu Nieprawda, że p. i Prawda, że nie p. są wzajemnie równoważne. Nie można jednak utożsamiać każdego użycia partykuły nie z użyciem metapredykatu nieprawda, że. Pierwsze wyrażenie w opozycji do drugiego odznacza się zmiennym szykiem. Zmiana pozycji linearnej partykuły nie ma decydujący wpływ na znaczenie zdania. Por. np.

(154)    Nie Piotr pożyczył siostrze ten magnetowid.

(155)    Piotr nie pożyczył siostrze tego magnetowidu.

(156) Piotr pożyczył nie siostrze ten magnetowid.

(157) Piotr pożyczył siostrze nie ten magnetowid.

Negacja - zgodnie z rozumieniem tego pojęcia w logice formalnej jako funktora zdaniotwórczego od jednego argumentu zdaniowego - odnosi się wyłącznie do zdań w sensie logicznym, to znaczy do zdań deklaratywnych (konstatacji). Niemożliwe jest negowanie działań mówiącego, a więc faktów użycia wyrażeń. Do dewiacji prowadzi próba odniesienia metapredykatu nieprawda, że na przykład do pytania czy rozkaźnika. Por.

(158)    ‘Nieprawda, że kiedy wrócisz?

(159)    ‘Nieprawda, że idż tam!

Użyta przed predykatem zdania niedeklaratywnego partykuła nie nie stanowi ekwiwalentu wyrażenia nieprawda, że, obejmuje bowiem swym zasięgiem inny predykat niż ten, który de facto został użyty.

W zdaniu

(160)    Nie idż tam!

wyrażenie nie odnosi się do woli nadawcy, a więc do implikowanego przez rozkaźnik wyrażenia chcę, a nie do predykatu idzie.

Negacja przysługuje zdaniom tylko ze względu na ich określone odniesienie przedmiotowe. Wykluczone jest więc (pod groźbą sprzeczności) użycie danego predykatu z negacją i bez negacji w odniesieniu do tego samego przedmiotu.

57