9414912402

WPROWADZENIE DO ANTROPOlOC.il BARW 91

mogło się nie ustosunkować do teorii tych dwóch autorów, bez względu na jej szczegółową ocenę. Zapoczątkowała trzecią już, największą falę różnorodnych badań. Podstawowe jej twierdzenia były przez jednych odrzucane en bloc, przez innych przyjmowane z entuzjazmem. Sami autorzy kilkakrotnie ulepszali ją zmieniając niektóre istotne nawet szczegóły. Omawianie tego etapu rozwoju antropologii barw — będącego już współczesnością — rozpocznę jednak od dość dokładnego przedstawienia tez z 1969 r.. mimo odrzucenia niektórych z nich dlatego, że do dzisiaj bardzo często autorzy różnych prac odwołują się właśnie do tego źródła.

A. Podstawowym zabiegiem Berlina i Kaya było rozdzielenie wszystkich funkcjonujących w danym języku terminów barwnych na dwie grupy: nazw „podstawowych” (PNK) i „drugorzędnych” (DNK). Mimo że spotkał się on z dużą krytyką uważam, że — przy zachowaniu założenia pewnej idealności statusu PNK — umożliwia ominięcie wielu problemów pozornych, wynikających wyłącznie z mieszania pojęć należących do różnych poziomów. Berlin i Kay zaproponowali następujące kryteria (o charakterze językowym i poza-językowym) wyróżniania PNK:

1)    PNK są utworzone z pojedynczych jednostek znaczeniowych (nie są więc nimi takie terminy, jak łilaróż, ciemny błękit lub mocna czerwień);

2)    zakresy przestrzeni barwnej, do których odnoszą się PNK. muszą być rozłączne (nonoverlapping);

3)    PNK nie mogą wiązać się wyłącznie z określoną klasą obiektów, jak np. blond, gniady lub nazwy śniegu Eskimosów;

4)    PNK muszą być psychologicznie wyróżnione (muszą być obecne w świadomości wszystkich członków danego społeczeństwa; ich odniesienia i okazje użycia muszą być stabilne; znajdować się muszą też na początku listy nazw kolorów podawanych przez informatorów).

Drugorzędne nazwy kolorów (DNK) są podrzędne w stosunku do PNK (np. granat jest rodzajem N).

Nazwy kolorów mają często status trudny do określenia. Berlin i Kay tak opisują cechy tej grupy kolorów, twierdząc, że ich przynależność do PNK jest niepewna, a nawet raczej negatywna;

5)    forma wątpliwa może być potencjalnie tak samo rozpowszechniona, jak określone wyżej PNK;

6)    mogą to być nazwy kolorów będące jednocześnie nazwami obiektów charakterystycznych ze względu właśnie na barwę, np. złoto, srebro, popiół (kolor popielaty — ang. ash);

7)    podejrzane i wątpliwe mogą być nazwy współcześnie zapożyczone;

8)    możliwy jest przypadek, w którym trudne jest do określenia kryterium 1 (stosunek całości nazwy do składających się na nią części). Wówczas wtórnym kryterium staje się złożoność morfologiczna (wyróżnione są wyrazy prostsze).

Podstawowych danych, które wykorzystane zostały w omawianej pracy, dostarczyły badania nad 20 językami. W 19 wypadkach informatorzy byli mieszkańcami San Francisco, przy czym niektóre języki reprezentowane były