46 47 (39)

46 Cłftt I. Wprowadzenie do ekonomii

Współcześnie w praktyce, m.in. ze względu na pewne niedomagania rynku, poważną (zróżnicowaną w poszczególnych krajach) rolę w regulowaniu procesów gospodarczych odgrywa również państwo. Kwestia ta będzie przedmiotem dalszych rozważań w podręczniku.

2.3. Popyt i czynniki go określające

Popyt na dane dobro jest to Ilość tego dobra, jaką nabywcy są w stanie nabyć po określonej cenie i w określonym czasie. Jest to popyt efektywny, tzn. taki. przy którym chęć nabycia towaru poparta jest posiadaniem odpowiedniego ekwiwalentu pieniężnego. Wyróżniamy jeszcze popyt potencjalny, który oznacza pragnienie nabycia określonego dobra nic poparte możliwościami dochodowymi. W przypadku poprawy sytuacji dochodowej nabywcy popyt potencjalny może przekształcić się w popyt efektywny.

W zależności od motywacji nabywców popyt możemy podzielić na trzy kategorie: funkcjonalny, niefunkcjonalny i spekulacyjny. Popyt funkcjonalny wynika z cech jakościowych danego dobra, jest funkcją jego wartości użytkowej. Popyt niefunkcjonalny wynika z oddziaływania tzw. efektów zewnętrznych na użyteczność. Oznacza to. że użyteczność danego dobra może ulegać zmianie w zależności od zachowania się innych konsumentów. Możemy wyróżnić trzy rodzaje zachowań nabywców: efekt owczego pędu. efekt snobizmu i efekt veblcnowski. Efekt owczego pędu oznacza, iż popyt na dane dobro wzrasta dlatego, że inni konsumują to dobro. Oznacza on potrzebę utożsamiania się z innymi konsumentami i ich stylem bycia. Odwrotnie efekt snobizmu. Oznacza on. iż popyt na dane dobro maleje wskutek tego. że inni kupują to dobro. Oznacza on zatem potrzebę wyróżnienia się. bycia ekskluzywnym, odmiennym od innych. Efekt vcblcnowski dotyczy popytu na tzw. dobra prestiżowe. Ich konsumpcja świadczy o statusie konsumenta, nosi znamiona konsumpcji ostentacyjnej: dlatego popyt na takie dobra będzie wzrastał wraz ze wzrostem ich cen. Popyt spekulacyjny wiąże się z oczekiwaniami co do kształtowania się cen w przyszłości.

Popyt jest funkcją wielu zmiennych. Pierwsza z nich wynika niejako z definicji - jest to cena. Oprócz niej są jeszcze inne. pozacenowe determinanty popytu dochody nabywców, ceny dóbr komplementarnych i substytucyjnych, oczekiwane zmiany sytuacji rynkowej, gusty i preferencje nabywców, zmiana liczby i struktury ludności. Zmiana popytu może więc następować w wyniku równoczesnych zmian wielu czynników. Jeśli chcemy uchwycić związki między zmianami popytu a zmianami tylko jednego z czynników stosujemy klauzulę celem paribus. Oznacza to następujące postępowanie badawcze: jeśli jakaś wielkość określona jest przez kilka czynników i chcemy uchwycić związki między zmianami tej wielkości a zmianami jednego z nich, przyjmujemy, że inne czynniki nic ulegają zmianie. Jeśli chcemy zbadać zależność między popytem (P_f) a ceną (c). zakładamy, że czynniki pozacenowe nic ulegają zmianie.

2.3.1. Popyt a cena

Zależność między popytem a ceną jest na ogól zależnością odwrotną. Wzrost ceny powoduje spadek popytu, zaś spadek ceny powoduje wzrost popytu. Możemy to przedstawić graficznie (rys. 2.1)¹.

KtMinrnk 2.1. Topowa krzywa popytu

Wzrost ceny z c, do c_: powoduje spadek popytu z Q, do Q₂: i odwrotnie: spadek ceny z c. do c, powoduje wzrost popytu z Q_: do Q_x. Poruszanie się po krzywej popytu w górę lub w dól jest graficznym odzwierciedleniem reakcji popytu na zmianę ceny. Silę tej reakcji możemy mierzyć: wrócimy do tego w dalszej części tego rozdziału.

Konstrukcję (wykreślanie) krzywej popytu, relacje między krzywą popytu indywidualnego konsumenta i globalną (rynkową) krzywą popytu poznamy w następnym rozdziale. Teraz podkreślmy, że zmiana ceny powoduje dwojaki efekt: substytucyjny i dochodowy. Wzrost ceny jednego dobra narusza dotychczasową strukturę cen. czyni to dobro relatywnie droższym. Skłania to nabywcę do rezygnacji z dobra relatywnie droższego i zastępowania go (substytucji) innym dobrem, relatywnie tańszym. Jest to właśnie efekt substytucyjny zmiany ceny. Wzrost ceny dobra powoduje również inny skutek - wpływa na możliwości nabywcze konsumenta: obniża jego dochód realny. Konsument może teraz nabyć mniej dóbr.

1

Czytelnik zauważył zapewne, że oznaczenie osi współrzędnych na rysunku 11 nie koresponduje Z poprzednimi rozważaniami, ze to popyt (zmienna zalezna) jcm określany przez cenę (zmienna niezależna) Zgodnie z konwencją matematyczna oznaczenie om powinno być odwrotne - na rzędnej (oś pianowa) powinniśmy odkładać wielkość popytu, na odciętej (oś pozioma) wielkość ceny. Zdecydowaliśmy cię jednak na takie oznaczenie (eprzcczne z konwencją matematyczną), by dostosować się do powszechnej konwencji przyjętej w podręcznikach ekonomii.