Siuta Elementy prawa dla ekonomistów rodział 4 prawo karne (3)

1)    Ze względu na wysokość grożącej kary przestępstwa dzielą się na zbrodnie i występki-

Zbrodi i a to czyn zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat abo karą surowszą.

Występek to czyn, za który grozi kara pozbawienia wolności przekraczająca miesiąc, kara ograniczenia wolności lub grzywna powyżej 30 stawek dziennych.

Jedyną podstawą przytoczonego podziału jest wysokość kary, grożącej za dane przestępstwo. Zbrodnią jest więc każdy czyn zagrożony karą nie niższą niż 3 lata. pozbawienia wolności - niezależnie od przedmiotu przestępstwa. Dlatego nie należy utożsamiać zbrodni z zabójstwem - jak to ma miejsce w języku potocznym.

2)    Z uvagi na skutek, przestępstwa dzielą się na materialne i formalne lub inaczej na skutkowe i bezskutkowe.

Przestępstwo materialne to takie, na które składa się: a) działanie sprawcy, b) skutek tego działania. Wystąpienie obu elementów jest konieczne. Przestępstwa materialne stanowią zdecydowaną większość. Należy do nich kradzież, rozbój, zabójstwo, uszkodzenia ciała i in.

Natomiast przestępstwo formalne tym się odznacza, że do jego popełnienia dochodzi przez samo działanie sprawcy, bez względu na skutek. Wystąpienie - lub nie - skuticu nie jest istotne dla bytu przestępstwa. Skutek ten może wystąpić i przestępstwo przez to nie staje się materialnym.

Przykładem przestępstwa formalnego jest nieudzielenie pomocy człowiekowi, któremu grozi utrata życia albo ciężki uszczerbek na zdrowiu (art. 162 „ 1 k.k.). Przestępstwem w tej sytuacji jest już samo powstrzymanie się od udzielenia pomocy osobie zagrożonej, na przykład tonącemu, jeśli można jej udzielić bez narażenia siebie na podobne niebezpieczeństwo. Nie ma znaczenia, czy tonący zdoła się uratować, czy utonie. Innego przykładu dostarcza art. 161 „ 1 k.k.: „Kto, wiedząc, że jest zarażony wirusem HIV, naraża bezpośrednio inną osobę na takie zarażenie, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”.

3)    Ze względu na rodzaj winy sprawcy, odróżnia się przestępstwa umyślne i nieumyślne.

Elementem przestępstwa umyślnego jest umyślna wina sprawcy (w postaci zamiaru bezpośredniego lub zamiaru ewentualnego).

Przestępstwo nieumyślne popełniane jest z winy nieumyślnej (w postaci lekkomyślności lub niedbalstwa).

4)    Ze względu na sposób zachowania się sprawcy, można przestępstwa podzielić na popełnione przez działanie i popełnione przez zaniechanie.

W ogromnej większości przypadków przestępstwo polega na aktywnym zachowaniu się człowieka, na pewnym działaniu. Niekiedy jednak przestępstwem może być powstrzymanie się od aktywności, bierne zachowanie się, zaniechanie wykonania obowiązku, jaki w danej sytuacji prawo na człowieka nakłada. Na przykład popełnia przestępstwo dyrektor przedsiębiorstwa, który nie zawiadomi prokuratury o kradzieży, dokonanej na terenie zakładu.

5)    Przestępstwa podzielić można także na zasadnicze, kwalifikowane i uprzywilejowane.    -i-

Można wyodrębnić grupę przestępstw podobnych do siebie, przy czym jedno z nich odgrywa w grupie rolę zasadniczą (np. kradzież wśród przestępstw przeciwko mieniu), a pozostałe różnią się dodatkowymi cechami.

Przestępstwem kwalifikowanym jest przestępstwo posiadające takie cechy dodatkowe, które powodują, że jest ono społecznie niebezpieczniejsze od zasadniczego. Kara za przestępstwo kwalifikowane jest też odpowiednio wyższa. Przykładem przestępstwa kwalifikowanego jest rozbój w stosunku do kradzieży.

J

Przestępstwo uprzywilejowane jest czymś odwrotnym niż kwalifikowane. Posiada takie dodatkowe cechy,' które czynią je mniej niebezpiecznym niż przestępstwo zasadnicze. Stąd też i kara za przestępstwo uprzywilejowane jest niższa aniżeli za zasadnicze. W stosunku do zabójstwa'jako przestępstwa zasadniczego, przestępstwami uprzywilejowanymi są tzw. zabójstwo w afekcie, zabicie dziecka przez matkę w okresie porodu i pod wpływem jego przebiegu, eutanazja.

6)    Ze względu na sposób ścigania, przestępstwa dzielą się na przestępstwa ścigane z urzędu i przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego.

Przeważająca część przestępstw jest ścigana z urzędu przez oskarżyciela publicznego, najczęściej prokuratora. Należą do nich wszystkie poważniejsze przestępstwa.

Do przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego (tzw. prywatno-skargowych) należą przestępstwa popełnione na szkodę jednostki, o niewielkiej szkodliwości społecznej (np. obraza, naruszenie nietykalności cielesnej). W charakterze oskarżyciela występuje tu pokrzywdzony.

7)    Ze względu na rodzaj dóbr chronionych przez prawo karne, rozróżnia się przestępstwa polityczne i przestępstwa pospolite.

Przestępstwa polityczne skierowane są przeciwko podstawom ustroju państwa, a sprawca działa z pobudek politycznych.

Do przestępstw pospolitych zalicza się wszystkie pozostałe przestępstwa. W tej grupie wyróżnia się przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu, przestępstwa przeciwko wolności, przestępstwa przeciwko obyczajności, przestępstwa przeciwko mieniu, przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości, przestępstwa przeciwko dokumentom i szereg innych.

5. ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY

#

t

Mówiąc o związku przyczynowym w prawie karnym mamy na myśli związek zachodzący między działaniem sprawcy a s k u t k i e m przestępnym, wywołanym przez działanie. Problem ten występuje tylko przy przestępstwach materialnych.

ł

!

p

1

t

8 Elementy prawa dla ekonomistów i 113