34159 Siuta Elementy prawa dla ekonomistów rodział 4 prawo karne (13)

względami sąd się kieruje, dokonując wyboru takiej a nie innej wysokości kary.    .    •

Sąd wymierza karę według swego uznania (co nie oznacza - dowolnie) w granicach przewidzianych przez ustawę. Bierze pod uwagę stopień winy i społecznej szkodliwości czynu oraz względy prewencyjne i wychowawcze, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.

W szczególności sąd uwzględnia między innymi takie okoliczności jak motywację i sposób zachowania się sprawcy, ewentualne popełnienie przestępstwa wspólnie z nieletnim, ujemne skutki przestępstwa, sposób życia sprawcy przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie się po jego popełnieniu, a także zachowanie się pokrzywdzonego. Sąd bierze również pod uwagę jako okoliczność łagodzącą porozumienie między pokrzywdzonym a sprawcą albo ugodę osiągniętą w postępowaniu przed sądem lub prokuratorem.

Wymierzając karę nieletniemu lub młodocianemu, sąd kieruje się przede wszystkim potrzebą wychowania sprawcy. Wobec sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat, nie orzeka się kary dożywotniego pozbawienia wolności.

Jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat, sąd - uwzględniając okoliczności sprawy - może zamiast tej kary orzec grzywnę lub karę ograniczenia wolności. Gdy przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat, karą ograniczenia wolności lub grzywną, a społeczna szkodliwość czynu popełnionego przez sprawcę nie jest znaczna, sąd może w ogóle odstąpić od wymierzenia kary, stosując w zamian środek kamy. Przesłanką tej decyzji jest uznanie, że sam środek karny wystarczy do osiągnięcia celów kary.

Pozbawienie praw publicznych oraz środki karne obejmujące zakaz (np. prowadzenia pojazdów) orzeka się na okres od roku do 10 lat i obowiązują one od chwili uprawomocnienia się wyroku. Okres, na który je orzeczono, nie biegnie w czasie odbywania kary pozbawienia wolności.

§ 13. NADZWYCZAJNE ZŁAGODZENIE KARY

Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na tym, że sąd może albo wymierzyć karę niższą od najniższej przewidzianej za dane przestępstwo, albo też zastosować łagodniejszy rodzaj kary. Następuje tu przekroczenie dolnej granicy kary przewidzianej za przestępstwo.

Nadzwyczajne złagodzenie kary sąd może stosować w przypadkach szczegółowych przewidzianych przepisami. Są one stosunkowo liczne. Na przykład można zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary: a) wobec sprawcy eutanazji, czyli

zabicia człowieka na jego żądanie i pod wpływem współczucia dla niego - art. 150 § 2 k.k., b) w przypadku uprowadzenia statku wodnego lub samolotu, jeżeli sprawca następnie przekazał statek lub kontrolę nad nim osobie uprawnionej - art. 169 § 3 k.k., c) wobec świadka, który w postępowaniu sądowym złożył fałszywe zeznanie, a następnie, przed wydaniem wyroku, dobrowolnie je sprostował - art. 233 § 5 k.k.

Oprócz tego nadzwyczajne złagodzenie kary może być zastosowane w kilku sytuacjach ogólnie określonych przez prawo karne. Na przykład wobec nieletniego sprawcy przestępstwa, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze, wobec współuczestnika przestępstwa, jeżeli ujawni on organowi powołanemu do ścigania przestępstw informacje o innych sprawcach oraz o istotnych okolicznościach popełnienia przestępstwa i in.

Wreszcie sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w szczególnie uzasadnionych przypadkach, kiedy nawet najniższa kara przewidziana za przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa, w szczególności zaś: a) jeżeli pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, szkoda została naprawiona, albo pokrzywdzony i sprawca uzgodnił sposób naprawienia szkody, b) ze względu na postawę sprawcy, zwłaszcza gdy czynił starania o naprawienie szkody lub jej zapobieżenie, c) jeżeli sprawca przestępstwa nieumyślnego lub jego najbliższy poniósł poważny uszczerbek w związku z popełnionym przestępstwem.

Ustalenie niższej kary, wymierzonej z uwzględnieniem nadzwyczajnego złago-dzenia, następuje z uwzględnieniem szczegółowych reguł (art. 60 § 6 k.k.). Na przykład jeżeli czyn stanowi zbrodnię, sąd wymierza karę nie niższą od jednej trzeciej dolnej granicy ustawowego zagrożenia. Gdyby więc przepis przewidywał za dane przestępstwo karę pozbawienia wolności od 3 do 15 lat, sąd stosując nadzwyczajne złagodzenie kary mógłby sprawcę skazać na 1 rok pozbawienia wolności.

§ 14. NADZWYCZAJNE ZAOSTRZENIE KARY

Nadzwyczajne zaostrzenie kary stanowi przeciwieństwo nadzwyczajnego złagodzenia. Polega ono na tym, że sąd wymierza sprawcy karę wyższą od tej, jaką zastosowałby w normalnych warunkach, w szczególności może wyjść ponad górną granicę kary przewidzianą przez ustawę dla danego przestępstwa.

Nadzwyczajne zaostrzenie kary stosuje się m.in. do recydywistów (art. 64 k.k.) i sprawców przestępstw ciągłych (art. 91 k.k.).

W wymienionych przypadkach sąd może wymierzyć karę nie przekraczającą górnej granicy zagrożenia ustawowego zwiększonego o połowę. Na przykład sprawcy przestępstwa, za które grozi kara 5 lat pozbawienia wolności, sąd może wymierzyć karę nie przekraczającą 7 i 1/2 roku.

133