24319 SDC10992

y

w

1.    Przeczytać i przetłumaczyć następujący tekst: ,

' fft Hcoycb peneT s (h.NH>i(fe«ŃKÓM^ CAOBec&i(i)nc MoweTe pABof^ri

Eoroy ń ft&MOMi. (ł}oTpOM£, ÓTWoS^AlMTi TH CA m>ĆW T80H. (4) OtbU,k

t jyi/ljT y    li vw.i .. ¹    "    „

^K&WTb Cb*N& H IwP Ąiblwtl) OTbQK (5) CA&B* OTbU.0V W CTtfNOB* "m CBATCAf t€MOy AOVXOBH. (6) MATM A&tCTts JCAtiBTj OTpOHATM.(7) KAMt A£)KMTT> npn nATM. (8) KVIASM CtAAt^ Bt 4pbK7>BM.

2.    Objaśnić formy rzeczowników z uwzględnieniem także V deki.

Wzór:

nati (zdanie 6) —N sg. f., deki. V, tern. -er-; G sg. matere.

3.    Wyszukać zmiany analogiczne (mieszanie się deklinacji) i funkcjonalne wśród ferm rzeczowników.

'władca świecki, książę’, a później 'władca duchowny, kapłan’, por. ros. kitjatf *książę’;

pćnęgs 'moneta, pieniądz’ < *płnęgt < germ. penning, por. niem. Pfennig ''/im marki, fenig’.

Określenie wieku pożyczek germańskich w języku ps. może pomóc ustalić ściślej chronologię palatalizacji III. W świetle dotychczasowych ujęć, często dyskusyjnych, możemy ją umieszczać w okresie od IV do VII w. n.e.

4)    Różnica dialektyczna w języku ps. dotyczy zmiany y, która to spółgłoska w wyniku zmiękczenia przeszła w s' w językach południowo- i wschodniosłowiańskich, a w I — w zachodniosłowiańskich. W rachubę wchodzi scs. zaimek rws, rwa, t we, por. ros. r«’, tsja, vs'e, poi. wszystek, wszystka, wszystko (rdzeń iwa-) i archaiczne formy ussego itd., czes. rłechen, tlechna, rleckno i v!e oraz w zależnych przypadkach tieho, demu itd., stczes. ref, rfa, vie itd. Postać ps. rekonstruuje się jako *vtyt, *vtxa, Przedhistoryczną formę dla języków południowo- i wschodniosłowiańskich trzeba zatem przyjąć *rw», *rwa, *vtse, a dla zachodniosłowiańskich — *csfs, *rtła, *rt$t (odmianę scs. rws, rwa, owe i uwagi o formach zob. § 35, b i § 13, b, 5).

5)    Palatalizacja III miała duży wpływ na przesunięcia w obrębie deklinacji I i m. I tak, po zmiękczeniu spółgłosek tylnojęzykowych szereg rzeczowników r.m. i n. deki. I, pierwotnie twardotematowych, przeszło do typu miękkiego. Znalazły się tu rzeczowniki z sufiksem -tet < -tkt, -ęcs < -ęfcz, -ęjs < -ęga, -we < -tko, por. Otta, < * ot tkt, zajgct < *zajgkt, kwęfib < *~kvnęgb, srtdtee < *sjdtko itp. Ślad starszego stanu zachował się w formie V sg. m., gdzie przed końcówką -e tematyczna spółgłoska k przeszła w ł, a g — w i, por. ottle, ktngźe itp. Również pierwotnie twardotematowe rzeczowniki r.ż. po palatalizacji przeszły do typu miękkiego odmiany. Chodzi tu o formacje na -ica < -ika, -tea < -tka, -t%a < -tga, -ęga < -ęga, np. dfdea < *didka, octea < *ovtka, polb$a < *poltga, jęga < *jtg^a itp- (zob. odmiany rzeczowników i uwagi o formach § 34).

pucz en ie 3

W

Przykłady:

duyod (zdanie 5) — D sg. m. deki. I; końcówka -od zam. -u według wzoru deki. II, por. synod; poza tym objaśnić t’& ertktd zam. v» crtktte (zdanie 8).

syna, otua (zdanie 4) — nowsze formy A sg. m. rzeczowników osobowych; funkcję A przejęła forma G; podać formy starsze A; ponadto należy zapamiętać, że forma G syna zam. synu z deki. II upowszechniła się pod wpływem deki. I.

4.    Odmienić wybrane rzeczowniki według odnośnego typu deklinacji.

5.    Na podstawie wzorów odmian rzeczowników zestawić formy homonimiczne. Niektóre przykłady:

deki. I: N, A sg., G pl. m. -s lub -t II: G, L, V sg. m. -u III: D, L sg., N, A, V du. f. -i lub -«

IV: N, A sg. m. i f..G, D, L, V sg. m. i f. -i V: N, A, V sg. n. -o lub -ę; G, L sg. -e wszystkich podtypów z wyjątkiem tematów -er-.

6.    Objaśnić formy praes. czasowników, podać formę inf. (wzory zob. w ćwiczeniu 2).

7.    Odmienić wybrane czasowniki w czasie ter. według odnośnego typu koniugacji; zwrócić uwagę na homonimię końcówek 2. pl. i 3. du. -te.

8.    W formach rzeczowników i czasowników -wskazać na procesy palatalizacji spółgłosek tylnojęzykowych, a zarazem wskazać na odpowiednie oboczności spółgłoskowe; dokonać rekonstrukcji niektórych form przed palatalizacją.

Przykłady:

rtlttb (zdanie 1) — 3. sg. praes., koniug. I -e-; 1. sg. refy, 2. sg. rećeti (podać całą odmianę praes.); c < k przed e — palatalizacja I; rekonstruowana forma *rekett lub *reketf, stara końcówka -tt < -ti przeszła w scs. w -ti (uwagi o genezie zob. § 38, g, 1), w 2. sg. -fi < -yi — również palat. I; końcówka -yi pochodząca ze starszej -st została przeniesiona z koniug. IV — tematów -i- (uwagi o genezie zob. jw.);

ottcb (zdanie 4) — N sg. m., ottea (jw.) — G sg. w funkcji A (zob. objaśnienie wyżej w pytaniu 3), otteu (zdanie 5) — D sg.; wszystkie formy z deki. I typu mięk-kiego, pierwotnie przed palatalizacją — twardego; c < k po t — palat. III (postępowa): ottcb < *otbkó, ottea < *ottka, otteu < *otbku. Podobne zjawisko palat. III w omawianym rzeczowniku zaszło w większości form, przy czym tylne samogłoski po e przechodziły w przednie: a > t, o > *, y 5= i, por. N, A sg., G pl. ottet < *ottkt, I sg. ottcemt < *otbkomt, D pl. otteemt $ *ottkomt, I pL ottd < *ottky, D-I du. ottcema < *ottkoma.

Palatalizacja II w omawianym wyrazie występuje w formie N pl.: ołtei < *ottki < < *ottkoi. Podobny proces zachodził w L sg. i pl.; nie zachowały się jednak spodziewane formy otteł i otteiyt (por. rIteł i tltelyt), gdyż jeszcze w epoce ps. wymienione zostały na formy ottet, otteiyt, dostosowane do wzoru miękkiego tematów -jo-, por. mążi, mąźiyt.

ślad starej odmiany rzeczownika ottet pozostał w formie V sg. ottće < *ottkt, w której były warunki do palatalizacji I, por. V sg. boże < *boge itp.

A oto pozostałe wyrazy wymagające podobnego bliższego objaśnienia ze względu

S2

53