19911 skanuj0027 (87)

58 Ilalo cffcct

58 Ilalo cffcct

>

J

wersja. Koncepcję habilusu w ujęciu P. Bo-urdicu wykorzysta! Mielić! Dobry [1995] do analizy kryzysów politycznych. (A.S.)

Zob. mentalność, naśladownictwo, normy społeczne, przemoc symboliczna, socjalizacja.

Literatura:

Dourdicu P., Passeron J.-C., 1990, Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania, PWN, Warszawa.

Dobry M., 1995, Socjologia kryzysów potilycz-nyclt, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

Elias N., 19S0, Przemiany obyczajów u> cywilizacji Zachodu, PIW, Warszawa.

Kloskowska A., 1990, Teoria socjologiczna Picrre‘a Rourdicu [w:] P. Bmirdicu, J.-C. Passeron, Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania, PWN, Warszawa.

-1 lalo crrcct, zob. efekt aureoli.

Iliposlnzowanic, zob. indywidualizm metodologiczny, tclcologia.

Hipoteza, zob. opcracjonalizacja.

Hipoteza Sapira-WIiorfa, hipoteza głosząca, iż ludzkie myślenie determinowane jest przez język. Struktury językowe, warunkując postrzeganie, klasyfikowanie i sposoby ujmowania rzeczywistości przez człowieka, wpływają tym samym na jego stan świadomości i cechy myślenia o rzeczywistości. W samym języku zawarty jest, do pewnego stopnia, obraz rzeczywistości. Hipotezę tę sformułowali antropologowie amerykańscy Benjamin Lee Whorfi Edward Sapir na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych. Podobne stanowisko głosili Charles K. Ogden i lvor A. Rjchards [W. Makarczyk 1991, s. 175], a także, na gruncie filozoficznym, Ludwig Wittgenstein („granice mego języka oznaczają granice mego świata"). W okresie późniejszym hipoteza ta stała się przedmiotem licznych kontro-. wersji, stymulując rozwój nauk społecznych, w tym m.in. socjologii języka. Obecnie raczej nie kwestionuje się związku występującego między językiem i myśleniem. Wątpliwości budzi natomiast radykalne sformułowanie tej hipotezy, w którym język uznaje się za jedyną determinantę myślenia. (A.S.)

Zob. efekt uodpornienia, ethos.

Literatura:

Makarczyk W., 1991, Studia nad api raturą pojęciową socjologii, IFiS PAN, Waiszawa.

Sapir E., 1978, Kultura, język, osobowość. lVy-brane eseje, PIW, Warszawa.

Whorf D.L., 1982, Język, myśl i rzeczywistość, PIW, Warszawa.

Ilistorycyy.m, zob. rozwój społeczny.

Holizm, stanowisko głoszące prymat całościowego ujmowania zjawisk społecznych. W ujęciu mitologicznym podkreśla się, że cechy jakiejkolwiek całości (np. zbiorowości, społeczeństwa, syslcmu społecznego) są jakościowo odmienne od cech jej elementów składowych. Całość jest czymś więcej niż tylko sumą składników. Występują w niej ponadto wzajemne powiązania, oddziaływania i zależności między elementami, tworzy się struktura z jej swoistą dynamiką. Niekiedy w ranach holizmu ontologicznego przyjmuje się także, że cechy części są determinowane przez całość (np. Talcott Parsons przyjmuje, źc system społeczny „dopasowuje sobie" cechy jednostek pod kątem ich przydatności w realizowaniu funkcji systemu).

W ujęciu metodologicznym uznaje się, że w wyjaśnianiu zjawisk społecznych należy skupiać uwagę na badaniu wspomnianych całości, a nie tylko ich elementów; części nie mogą zostać w pełni zrozumiane w oderwaniu od całości. W obrębie holizmu metodologicznego wyróżnić można wersję słabszą (postulującą jedynie ten sposób podejścia) i wersję mocniejszą (wykluczającą możliwość odmiennego sposobu wyjaśniania).

Holizm łączy się niejednokrotnie z emer-gentyzmem, przeciwstawia się natomiast redukcjonizmowi, przybierającemu postać indywidualizmu metodologicznego lub ato-mizmu. Jako przykład teorii, w której po-

I lomogenizncjn 59

dcjścic holistyczne jest wyraźnie widoczne, wskazać można socjologię E. Durkhcima lub funkcjonalizm. (A.S.)

Zob. cmcrgcntyzm, indywidualizm mctodolo-giczny, kolektywizm, redukcjonizm, socjologia, społeczeństwo.

Homo faber, zob. koncepcje człowieka w socjologii.

Homo naturalis, zob. koncepcje człowieka w socjologii.

Homo occonomicus, model człowieka, w którym zakłada się, że wszystkie zachowania jednostki, a zwłaszcza zachowania w sferze gospodarki, przebiegają zgodnie z zasadą minimaksu, tzn. zmierzają do maksymalizowania własnych korzyści i minimalizowania nakładów. Zakłada się, że jednostka zawsze woli więcej aniżeli mniej, że wykorzysta do maksimum posiadane środki, by osiągnąć ceł [J. Kochanowicz 1997, s. 34]. Zasada ta stanowić może kryterium racjonalności zachowań, a także podstawę wyboru między różnymi celami.

Model homo oeconomicus jest idealiza-cją. Przyjęte założenia na temat „natury" człowieka są - zdaniem krytyków - zbyt daleko idącym uproszczeniem, a ponadto ujmują czlosvieka jako twór skrajnie egoistyczny i aspołeczny. Przyjęta tu koncepcja racjonalności jest zbyt wąska - jest to wyłącznie racjonalność typu instrumentalnego. Tym niemniej, na podstawie tego modelu możliwe jest prognozowanie z dużą trafnością zachowań w sferze ekonomicznej, zwłaszcza zachowań konsumentów. Jednak nie wszystkie realne działania ludzi są z nim zgodne, zwłaszcza w sferach innych niż gospodarka. Z tego względu próbuje się wypracować modele ckspłanacyjnc oparte na innych założeniach i przczwycięzające zawarte w nim ograniczenia. Widoczne to jest także w ekonomii (zob. [Ponad ekonomią 1985]), gdzie model ten odegrał zasadniczą rolę. (A.S.)

Zob. altruizm, koncepcje człowieka w socjologii, racjonalność, socjologia ekonomiczna.

Literatura:

Kochanowicz J., 1997, Homo oeconomicus.

„Nowa ResPublica", nr 1-2(100-101).

Ponad ekonomią, 1985, pod red. i. Crosfelda. PIW, Warszawa.

Homo sapiens, zob. koncepcje człowieka w socjologii.

I loinogcniczność, zob. homogenizacja.

Homogenizacja, proces wzajemnego upodabniania się poszczególnych elementów (np. jednostek, grup społecznych). Pojęcie to stosuje się nic tylko do opisu przekształceń dokonujących się wewnątrz zbiorowości, lecz dotyczyć może także innych dziedzin. Antonina Kloskowska mówi o homogenizacji w obrębie kultur/ masowej. Homogenizacja oznacza tutaj wymieszanie elementów kultury „wyższej" i „niższej", zatarcie dystansu między nimi [A. Kloskowska 1980, s. 335). Na podobnej zasadzie można wyodrębnić homogenizację typu aksjologicznego, tzn. wymieszanie i brak zróżnicowania między tym, co ważne i błahe. Efektem procesu homogenizacji jest ho-mogeniczność, czyli stan ujednolicenia, jednorodność lub podobieństwo elementów. (A.S.)

Zob. kultura masowa.

Literatura:

Kloskowska A., 1980, Kultura matowa. Krytyka i obrona, PWN, Warszawa.