skanuj0025 (165)

58

warła tylko po to, by uspokoić martwiącego się o jej przyszłość ojca. Kiedy nowy mąż pełen zapału pisze na tablicy „Kocham cię" i zachęca ją, by literując wspólnie to zdanie zaczęli naukę czytania, kobieta uporczywie ignoruje jego prośby. Dopiero gdy Said zniechęcony odchodzi, małomówna koczowniczka ujawnia przyczynę swojej obojętności, która jest ochroną przed zranieniem: „Moje serce jest jak pociąg. Na każdej stacji ktoś wsiada, albo wysiada; tylko mój syn mnie iiie opuszcza". Gdy przewodnik oświadcza Kurdom, że dotarli już do ojczyzny, ci oskarżają go o nieuczciwość. Na miejscu Halabdży, z której uciekli w czasie bombardowania, rozciąga się pusta przestrzeń. Tutaj drogi małżeństwa wymuszonego przez wojenne realia rozchodzą się. Said wypowiada formułę rozwodową, zaś Halale przekracza granicę i odchodzi niosąc prezent ślubny - tablicę z wyznaniem miłości

Stosując montaż równoległy, reżyserka ukazuje także finał wędrówki nieletnich przemytników. Kiedy jeden z nich ulega wypadkowi spadając ze stromej ścieżki, Ribuar odrąbuje kawałek tablicy i robi szynę do opatrunku. Przechodząc przez granicę, chłopcy czołgają się wśród stada kozłów, aby zakamuflować swoją obecność, ale nie uchodzi ona uwadze strażników. Ofiarą strzelaniny pada jedyny uczeń Ribuara, który właśnie nauczył się czytać swoje imię.

W filmie jabłko, język i zinstytucjonalizowana kultura odgrywają zbawczą rolę w życiu bohaterek. Czarne tablice pozbawione są już tego optymizmu, prezentując spojrzenie o wiele bardziej tragiczne. To brutalny świat, w którym kultura uległa dewaluacji i maksymalnej redukcji; jedynym jej przejawem jest gra biwakujących nomadów w orzechy. Tam, gdzie wszystko toczy się wokół ciała i walki o przetrwanie, czytanie i pisanie wydają się umiejętnością bezużyteczną. O wiele bardziej liczy się język mówiony, tradycja ustna. Ranny chłopiec chcąc ukoić swój ból wspomina głośno zapamiętaną historię o króliku. Zagrożeni atakiem z powietrza Kurdowie wznoszą modlitewne śpiewy. W niespokojnej rzeczywistości, gdzie ludzie nie mogą decydować o swoim losie, nie ma rńiejsca także na stałość uczuć, na długotrwałe więzy międzyludzkie.

Atutem Czarnych tablic są przede wszystkim wyraziste sylwetki głównych bohaterów. Said, grany przez technika z filmowej ekipy, to wielowymiarowa postać targana sprzecznościami. Jest nauczycielem z powołania, ale jednocześnie dostrzega bezużyteczność swojej profesji w istniejących warunkach: „Ojciec ostrzegał mnie, że to kiepski zawód, ale go nie słuchałem. Teraz żałuję. On zawsze chciał, żebym został pasterzem". Zarówno Said, jak i Ribuar posiadają niewielką wiedzę, lecz przepełnia ich ogromne pragnienie jej przekazywania. Machmalbaf porównuje ich do ulicznych sprzedawców:

Wędrują krzycząc: „Chodźcie, spróbujcie się czegoś nauczyć! W takiej strasznej sytuacji, każdy jest biedny, więc nikt nie może się niczego nauczyć. [...] Ten stan rzeczy ukształtowały konsekwencje wojny. Boleśnie dotknęły one zarówno nową, jak i najstarszą generację. Średnie pokolenie próbuje zachęcić je do nauki, lecz znów stają na przeszkodzie następstwa wojny. Dlaczego? Ponieważ nie ma czasu na edukację. Dzieci szmu-glują towary, żeby zdobyć środki na przeżycie. Wiedza jest im do tego niepotrzebna.

Samira Machmalbaf na planie filmu

Czarne tablice

Natomiast dla starych ludzi jest już na to za późno. Chcą jedynie wrócić do swojego kraju i tam umrzeć²¹.

Postać Halale zagrała Behnaz Dżafari - jedyna w filmie aktorka zawodowa. Reżyserka chciała stworzyć bohaterkę o silnej woli, której pierwowzorem stała się przypadkiem napotkana kobieta. Samira Machmalbaf codziennie obserwowała ją wędrującą z czajnikiem do odległej wioski.

Zapytałam ją dlaczego to robi. Dowiedziałam się, że jej mąż zmarł w wyniku konfliktu w wiosce i dlatego ona nie chce czerpać wody z tamtej studni. Jej postawa ukształtowała postać mojej bohaterki, która stoi pomiędzy dwoma skrajnościami. To kobieta, o której życiu decyduje przebieg wojny, która bierze ślub na życzenie ojca, a jednocześnie wyraża swoją wolę, kiedy tylko ma na to szansę²².

Odtwórców ról przemytników, podobnie jak resztę wykonawców, znaleziono w okolicznych wioskach. Właściwie, w tym przypadku trudno mówić o grze. Chłopcy odtwarzali to, co było ich prawdziwym życiem, swoją codzienność, mówili własnymi słowami.

W tym zbiorowym portrecie, Kurdowie przedstawieni są jako godni współczucia uciekinierzy, ale zarazem jako ludzie wolni. Autorka filmu zauważa:

²¹    Anthony Kaufman (interviev): Samira Makhmalbaf Paints It „Blackboards", http:// www.indiewire.com/people/int Makhmalbaf Sami 021209.html.

²²    Dżahanbaksz, dz. cyt., s. 19.