27434 Zdjęcie1192 (2)

mtt (MM społecznych (np. --_t„J nu). M¹ mają tu. ~‘--‘illl ZnWiSri

obowiązkowego. Na f-Tlniałi iS' mmktm apołercnyrh mamy nwi do rzynlrnl¹ * obowiątkirm I to obowiązkiem wzajemnym uznanym przez obu partnerów; „Wypcłnlanji' normy przez Jedną stroną wiatę się z wypełnianiem normy przez drugą stroną i odwrotnie¹" a Jak t lago widać, moralność była dla Znanieckiego zjawiskiem par eiccllcncc społecznym, różniąc się w tym od prawa, stanowiącego zasadniczo odrębną od społecznej sferę kultury. Niestety, sam Znaniecki, Jedli nie liczyć wspomnianej wcześniej próby z 1914 roku, nie podjął tego tematu systematycznie. Podobnie jak w wypadku czynności społecznych, gdzie chodziło o wzory kulturowe, stała obecność norm w stosunkach społecznych — będąca podstawą ich trwałości i powtarzalności — umożliwia, adaniem Znanieckiego, ich badanie i wyjaśnienie przyczynowe.

Na koniec trzeba zwrócić uwagę na fakt, że w socjologii Znanieckiego poznanie stosunków społecznych, które zresztą, tak samo jak poznanie czynności społecznych, wymaga żmudnych studiów porównawczych, nie przygotowuje nas w pełni do rozumienia bardziej złożonych układów społecznych. Co więcej, należyte zrozumienie stosunków społecznych wymaga wzięcia pod uwagę ich uwarunkowań makrospołecznych. Jak pisze Znaniecki „(...) ewolucja stosunków społecznych, zwłaszcza w czasach nowożytnych, jest ściśle związana z integracją wielu stosunków społecznych w bardziej złożone systemy..." ¹

Trzecim działem socjologii Znanieckiego była teoria osób, osobników czy też osobowości społecznych, przekształcona z czasem w teorię ról społecznych, uważaną przez wielu autorów za

• *    uctMAntctwi    w tyciu «po-

'    oparta na J[...) porftornawczym bada*

. i'u SM¹m6w atoaunkfrw apoiacmych. w któ-oikla s ooahna )cdnootka jcl postacią

j_CJ nh*¹*¹ pojawiły się Jut w Chłopic polł-adiic Thomas i Znaniecki postawili prob-j_ctłl )csz ta i to w a ma się osobowości apolecinydi-y/ toku poszukiwań Znanieckiego teoria taka — niezależnie nawet od potrzeb systemu — nie mogła się zresztą nie wyłonić, skoro myśliciel tm wykluczał możliwość traktowania człowieka Jako istoty nade wszystko przyrodniczej, której reakcje są raz na zawsze zdeterminowane niezmienną naturą ludzką lub odbieranymi w danej chwili bodźcami. W stroną takiej teorii popychała też Znanieckiego retutacja psycho-logizmu, zakładającego istnienie jakiejś trwalej substancji psychicznej, która determinuje postępowanie jednostek. Nie bez znaczenia był tu z pewnością również wpływ amerykańskiego pragmatyzmu społecznego, którego przedstawiciele rozpoczęli studia nad psychicznym rozwojem człowieka jako procesem nade wszystko społecznym. W rosnącym jednak stopniu Znanieckiego różnił od tych badaczy brak zainteresowania rozwojem psychicznym jako takim, koncentrowanie się natomiast na tych jedynie aspektach osobowości, które wiążą się z aktywnym uczestnictwem jednostki w takich lub innych systemach kulturowych, zwłaszcza zaś w systemach społecznych. Tworząc teorię osób czy też osobowości społecznych, Znaniecki badał jednostki ludzkie ,X---) nie jako całościowe osobowości, lecz jako uczestników życia społecznego i kultury” •*.

Tak samo jak w wypadku wyboru strategii badań nad kulturą, o stanowisku Znanieckiego

1

n SRSR, s. 207, SS. 205—206.