15257 Zdjęcie1193

mie czynności społecznych (np. norma altruizmu), ale nie mają tu, zdaniem Znanieckiego, charakteru obowiązkowego. Na poziomie stosunków społecznych mamy zawsze do czynienia z obowiązkiem i to obowiązkiem wzajemnym, uznanym przez obu partnerów: „Wypełnianie normy przez jedną stroną wiąże się z wypełnianiem normy przez drugą stronę i odwrotnie” » Jak z tego widać, moralność była dla Znanieckiego zjawiskiem por excellenee społecznym, różniąc się w tym od prawa, stanowiącego zasadniczo odrębną od społecznej sferę kultury. Kealety, tam Znaniecki, jeśli nie liczyć wspomnianej wcześniej próby z 1914 roku, nie podjął tego tematu systematycznie. Podobnie jak w wypadku czynności społecznych, gdzie chodziło o wzory kulturowe, stała obecność norm w stosunkach społecznych — będąca podstawą ich trwałości i powtarzalności — umożliwia, zdaniem Znanieckiego, ich badanie i wyjaśnienie przyczynowe.

Na koniec trzeba zwrócić uwagę na fakt, że w socjologii Znanieckiego poznanie stosunków społecznych, które zresztą, tak samo jak poznanie czynności społecznych, wymaga żmud-nych studiów porównawczych, nie przygotowuje nas w pełni do rozumienia bardziej złożonych układów społecznych. Co więcej, należyte zrozumienie stosunków społecznych wymaga wzięcia pod uwagę ich uwarunkowań makraśpołecznych. Jak pisze Znaniecki „(...) ewolucja stosunków społecznych, zwłaszcza w czasach nowożytnych, jest ściśle związana z integracją wielu stosunków społecznych w bardziej złożone systemy™" "

Trzecim działem socjologii Znanieckiego była teoria osób, osobników czy też osobowości społecznych, przekształcona z czasem w teorię ról społecznych, uważaną przez wielu autorów za

■ WS, S. 388.

-.■cenniejszy fragment systemu. Owa teoria to T ) teoria uczestnictwa jednostki w życiu społecznym”. oparta na „(...) porównawczym badaniu systemów stosunków społecznych, w któ-jych wzięta z osobna jednostka jest postacią

centralną” ®°.    __ _

resowania rozwojem psychicznym jako takim, koncentrowanie się natomiast na tych jedynie aspektach osobowości, które wiążą się z aktywnym uczestnictwem jednostki w takich lub innych systemach kulturowych, zwłaszcza zaś w systemach społecznych. Tworząc teorię osób czy też osobowości społecznych, Znaniecki badał jednostki ludzkie „(...) nie jako całościowe osobowości, lecz jako uczestników życia społecznego i kultury"    .    .    ..

Tak samo jak w wypadku wyboru strategu badań nad kulturą, o stanowiaku Znanieckiego

Jej zalążki pojawiły się już w Chłopie polałam, gdzie Thomas i Znaniecki postawili problem kształtowania się osobowości społecznych. V«^r toku poszukiwań Znanieckiego teoria taka — niezależnie nawet od potrzeb systemu — nie mogła się zresztą nie wyłonić, skoro myśliciel ten wykluczał możliwość traktowania człowieka Jako istoty nade wszystko przyrodniczej, której reakcje są raz na zawsze zdeterminowane niezmienną naturą ludzką lub odbieranymi w danej chwili bodźcami. W stronę takiej teorii popychała też Znanieckiego refutacja psycbo-IogEzmu, zakładającego istnienie jakiejś trwałej substancji psychicznej, która determinuje postępowanie jednostek. Nie bez znaczenia był tu z pewnością również wpływ amerykańskiego pragmatyzmu społecznego, którego przedstawiciele rozpoczęli studia nad psychicznym rozwojem człowieka jako procesem nade wszystko społecznym. W rosnącym jednak stopniu Znanieckiego różnił od tych badaczy brak zainte