31645 skanuj0012 (337)

Podobne etnokullury znajdujemy m.in. na tzw. szlaku wołoskim (dawnych wysokogórskich kolonizacji pasterskich, wiodących od Bałkanów, przez Alpy Siedmiogrodzkie do Karpat). Część obszaru, przez który przebiegał ten szlak, Karpaty Wschodnie, tworzy od połowy lutego 1993 roku euroregion o tej nazwie. Można, i zapewne nie bez racji, założyć, żc ów fakt przyśpieszy proces wewnętrznej integracji kułturowo-poli tycznej autochtonicznej ludności lej części Karpat, przeciwstawiającej się zarówno polonizacji, jak i ukrainizacji, madziaryzacji czy siowakizacji. Poczucie własnej odrębności i dążenia polityczne motywowane przez tę odrębną tożsamość były wyraźnie słyszalne już dwa lata przed powstaniem euroregionu, w 1991 roku na zjeździć w Mcdzilaborcach.

2. IHn ok u 11ti ry wy s p o wo; występują w Irzccłi postaciach: zbiorowości autochtonicznych riiezasymilowanych, zbiorowości powstałych w wyniku nowożytnych procesów emigracyjno-osadniczych oraz mniejszości wytworzonych pod wpływem zmian granic państwowych. Cechą wspólną tych zbiorowości jest to, żc istnieją one na terytoriach wyraźnie uformowanych (w większości wypadków jako skutek wielu wieków procesu dziejowego) narodów-państw.

Pierwsze z nich, tzn. zbiorowości autochtoniczne niczasymilowa-nc, dobrze egzemplifikują Serbowie Łużyccy ~ zachodni Słowianie, zamieszkujący wśród otaczającego ich niemieckiego żywiołu kulturowego. Etnokullury wyspowe zachowały swą odrębność pomimo spontanicznych procesów integracyjno-adaptacyjnych i administra-cyjno-politycznych presji asymilacyjnych. Posiadają wyraźnie wykształcone terytorialne ośrodki skupienia i profesjonalne elity; często żywotny język¹. Choć własnego państwa nie wytworzyły, to jednak dziś mają z reguły duży zakres autonomii.

Drugie, zbiorowości powstałe pod wpływem procesów emigracyjno-osadniczych, mogą być tak stare i duże, jak np. Niemcy wołżań-scy (zbiorowość istniała w południowej Rosji od XVIII wieku; w okresie międzywojennym posiadała status Republiki Autonomicznej, po 1941 roku deportacje do Syberii Zachodniej, Azji Centralnej i Kazachstanu, po 1964 roku zbiorowo rehabilitowani; stopniowo nasilającą się—w latach 1950-1990 łącznie ponad 400 tys. osób—reemigracją do RFN starano się na początku lat dziewięćdziesiątych powstrzymać i odtworzyć dawną Nadwolżańską Autonomiczną Republikę Niemiecką). Na początku lat osiemdziesiątych szacowano liczebność tej populacji na 2-2,5 min osób². Inne są młodsze i mniejsze (np. uformowana w wyniku emigracji zarobkowej do Niemiec na przełomie XIX i XX wieku i w latach międzywojennych tzw. stara Polonia niemiecka, ok. 0,5 min osób)³. Nowy impuls do formowania się zbiorowości tego typu w krajach Europy Zachodniej stworzyły nieprzewidywane wcześniej konsekwencje masowego napływu w latach szcśćdziesiątych-siodomd/.iesiąlych tzw. gastarbeiterów i późniejszej imigracji łańcuchowej.

Mniejszości terytorialne wytworzone pod wpływem delimitacji lub zmian granic państwowych, czyli mniejszości narodowe sensu stric-to, trzeci przypadek ctnokultur wyspowych, to m.in.: 1) mniejszości węgierskie powstałe po traktacie pokojowym z Trianon w 1920 roku (wszedł w życie w 1921 r.) w Rumunii (dziś ok. 1 930 tys. osób), Słowacji (ok. 600 tys.) i Jugosławii (w Wojwodinie ok. 480 tys.), 2) mniejszości polskie powstałe po II wojnie światowej na Litwie, Białorusi i Ukrainie (liczące odpowiednio po ok. 250 tys., 100 tys. i 260 tys. osób) oraz 3) mniejszość niemiecka w Polsce po II wojnie światowej (licząca w początku lat dziewięćdziesiątych ok. 300—350 tys. osób, zamieszkałych w sposób zwarty zwłaszcza na Opolszczyź-nie i w mniejszych skupiskach, a także, w rozproszeniu, w innych województwach Górnego i Dolnego Śląska, na Pomorzu Zachodnim,

97

1

W przypadku Serbów, jak niektórzy twierdzą, nawet dwa języki: górnolu-życki (Budziszyn i okolice) oraz dolnołużycki (Chociebuż i okolice). Język stabilizowany i w kodzie mówionym, i pisanym; piśmiennictwo w tym języku (pierwsze zabytki z XV w.) w sposób ciągły istnieje od XVII w.

2

   O przyczynach reorientacji polityki RFN, zob. m.in. „Die Wclt”, 22 XI 1991 i 10 I 1992 oraz „Suddcutschc Zcitung", 23 XI 1991.

3

   E. Kołodziej, Wychodźstwa zarobkowe z Polski. 1918-39. Studia nad polityką emigracyjną II Rzeczpospolitej, Warszawa 1982. Mowa tu wyłącznie o emigracji połączonej z osadnictwem, głównie w Nadrenii, Westfalii, Saksonii i Berlinie, a nic o polskiej ludności autochtonicznej Śląska Opolskiego, pogranicza zachod-niopruskiego oraz Prus Wschodnich. Łącznic obie grupy szacowano na ok. 1 350 tys. osób. Zob. Pięć lat pracy dla Polonii Zagranicznej. 1929-1934, Warszawa 1934, s. 211.