31823 Rdza źdźbłowa cz 2

v§v;

Etiologia. Grzyb Puccinia gramims jest gatunkiem dwudomowym o pełnym cyklu rozwojowym. Na zbozach i trawach występują uredinia i telia. a na berberysie spermacja łecja. Urediniospory sa jednokomórkowe, elipsoidalne, jasnobrunatne. pokryte droony-mi, ostro zakończonymi brodawkami. Telio-spory sa dwukomórkowe. buławkowate lub wrzecionowate, osłonięte grubą i ciemnobrunatną ścianą. Górna część ściany jest zgrubiała. Teliospory są osadzone na dość długich trzonkach. Obok typowych teiicspor dwu-komórkowych grzyb tworzy w osobnych skupieniach teliospory jednokomórkowe, tzw.

mezospory. które przez dłuższy czas pozostają pod skórką źdźbła lub pochwy liściowej. Ecjospory są jednokomórkowe, kuliste lub wieloboczne. jasnożółte. pokryte małymi brodawkami.

Grzyb P. grammis występuje na różnych gatunkach roślin w formie wyspecjalizowanych form pasożytniczych. Dotychczas wyodrębniono 9 form wyspecjalizowanych gatunku P. gra-minis. w tym 3 na zbozach oraz 6 na różnych gatunkach traw. Główne formy wyspecjalizowane grzyba są następujące:

■ P. graminis i. sp. triłici Erikss. et Henn. na pszenicy, jęczmieniu i licznych trawach.    . .

Tabela 11.6 Etiologia, objawy i cykle rozwojowe rdzy zbóż

	Objawy na zbozu rdzy w stadium		i
Nazwa choroby
i grzyba	II - urediniospor	III - tełiospor	stadia rozwojowe n<vl
Rdza żdżbłowa zbóz 1 traw Puccinia graminis Pars.	rdzawobrunatne kreski na źdźbłach liściowych, u owsa także na liśc-ach	brunatnoczarne smugi na źcźbłach 1 pochwach liściowych	O-HI-III S j -«■ ^,Jt
Rdza brunatna pszenicy Puccinia racondita Rob. ex Desm. f sp tntrci (Erikss.) C O. Johnson	2ółtobrunatne poduszeczki na liściach pszenicy	brunatnoczarne plamki na dolnej strome liści pszenicy	O-I-INII mała rola stadiów 0.1 i III S*'
Rdza brunatna żyta Puccinia recondrta Rob. ex Desm. f. sp racondita	rdzawobrunatne poduszeczki na liściach żyta	brunatnoczarne plamki na dolnej strome liści żyta	O-HI-III mała rola stadiów 0.1 i III
Rdza jęczmienia Puccinia horaei Otth	bardzo drobne oodu-szeczKi c oarwie zołto-pomaranczowet lub jasnorozawej na Iśaacn jęczmienia	czarne, drobne punkty na dolne; stronie lisa. przykryte skórką	O-I-II-III mała rola stadiów 0.1 i III
Rdza żółta zbóż i traw Puccinia striformis Wesiend	bard20 liczne, zołto-pomarańczowe ooduszeczk:. gęsto ułożone szeregami na liściach, kłosach, p lewkach i oścach, czasem na sarnach	brunatnoczarne drobne kresie na do;ne; strome liso. pochwach* liściowych i źdźbłach	II-III h-
Rdza koronowa owsa Puccinia coronata Corda	pomarańczowe, oość duże. wydłużone oodu-szeczki na hścach i pochwach irsa owych	czarne, błyszczące, dość duże. kreskowate plamki, pokryte skórką, głownie na dolnej strome liści	O-I-INII

Cykl rozwojowy rdzy
żywiciele stadium 011 (spermacja i ecjospory)	żywiciele stadium II i III (urediniospory i teliospory)	zimowanie	czas kiełkowania
głownie beroerys zwyczajny ’ (Bertteris vułgaris)	żyto. pszenica, jęczmień, ow es i liczne gatunki traw	teliospory na resztkach roślin	wiosna
gatunki rutewki (Thalictrum sp.)	pszenica	di<ariotyczna grzybnia i uredinia na ozimirach 1 samos .a wach	lato i wiosna: mała rola w rozwoju choroby
farbowmk lekarski lAnchusa officir.aiis) i krzywoszyj polny (Lucopus arve.nsis)	żyto	••	lato. jesień i wiosna; mara rola w rozwoju choroby
gatunki śniedka (Orni-thogalum sp.)	jęczmień		wiosna mała rola w rozwoju choroba
nieznane stadia 0 1	pszenica, żyto. jęczmień i różne gatunki traw	••	częsoowo lato oraz wiosna; nieznany drugi żywiciel
szakłak pospolity (Rhammus cathartca) i kruszyna («Frangula alnus)	owies i rożne gatunk* traw	teliospory na resztkacn roślin • dikariotyczna grzybnia w wieloletnich trawach	wiosna

■    P grammis f. sp. secalis Erikss. et Henn. na życie i licznych trawach

■    P. graminis f. sp. avenae Erikss. et Henn. na owsie oraz różnych gatunkach traw.

Każda z form wyspecjalizowanych ma liczne patotypy, Puccinia graminis f. sp. tritici ma ponad 300 patotypów. a pozostałe formy po kilkadziesiąt

Głównym mechanizmem powstawania nowych patotypów grzyba P. graminis jest ich krzyżowanie się w spermogoniach. Ze zjawiskiem tym wiąże się rola Derbersu. nie tylko jako drugiego żywiciela, stanowiącego źródło pierwotnego zakażenia zbóż. lecz także jako wylęgarni nowych patotypów grzyba. Nowe patotypy rdzy mogą również powstawać przez mutacje i hybrydyzację somatyczną, jednak mechanizmy te prowadzą przeważnie do zmienności nietrwałej i mają mniejsze znaczenie.

Cykl rozwojowy. W rejonach o chłodniejszym klimacie, między innymi w Polsce, grzyb P graminis zimuje w postaci teliospor. W ciepłych rejonach Ameryki Północnej. Azji i Australii grzyb ten może również zimować w formie urediniospor na oziminach i samosiewach. Okres spoczynku teliospor zostaje przełamany przez kolejne ocieplenia i mrozy, po czym

289