Rdza źdźbłowa cz 4

Z zabiegów agrotechnicznych ważne są wczesna podorywka ściernisk i staranna orka jesienna. Zabiegi te umożliwiają zniszczenie teliospor grzyba zimujących na resztkach roślin. Korzystny wpływ na odporność zbóż wywiera nawożenie potasem i fosforem, natomiast nadmierne nawożenie azotem zwiększa wrażliwość zbóż na rdze.

Problemem dyskusyjnym jest niszczenie berberysu jako źródła, z którego rdza źdżbło-wa przenosi się na zboża. Z epidemiologicznego punktu widzenia duże zagrożenie stwarza berberys rosnący w odległości 200-300 m od łanu zboża. Podejmowane dawniej szeroko zakrojone akcje tępienia berberysu kończyły się niepowodzeniem. Obecnie, w świetle nowoczesnych poglądów na zagadnienia ochrony środowiska naturalnego, akcje takie są oceniane krytycznie. Okolicznością przemawiającą za niszczeniem berberysu w niektórych rejonach uprawy pszenicy w Ameryce Północnej jest zapobieganie szybkiemu powstawaniu nowych patotypów grzyba P. graminis.

Hodowla zbóż odpornych na rdze okazała się zadaniem trudnym Główna trudność polega na konieczności połączenia odporności na różne rdze oraz osiągnięcie jej dostatecznej trwałości. Pierwsze odmiany pszenic odporne na rdzę żdżbłową zachowały tę odporność tylko przez kilkanaście lat. Całkowita odporność pszenicy na rdzę żdżbłową. oparta na nadwrażliwości, jest odpornością jedno-genową i może być łatwo przełamywana przez nowe patotypy grzyba. Z praktycznego punktu widzenia większą wartość przedstawia niespecyficzna odporność połowa, wielogenowa, polegająca głównie na tolerancji w stosunku do patogena. którego rozwój na częściowo odpornej odmianie przebiega wolniej, a zarodnikowanie jest znacznie słabsze. W chwili obecnej za najważniejszy kierunek hodowli zbóż odpornych na rdze uważa się mieszańce wielolimowe, w których uzyskuje się kombinacje wielu genów odporności, co zapewnia odporność na liczne patotypy grzyba. Dotychczas rozpoznano i zlokalizowano w chromosomach około 20 genów odporności, których źródłami są różne odmiany pszenicy, między innymi Hope, Kentana. Red Egyptian, Norka i Thatcher. Źródłami odporności pszenicy na rdzę żdżbłową mogą być także gatunki roślin z rodzajów Secaie i Agropyron.

Z metod chemicznych najlepsze wyniki daje opryskiwanie fungicydami z grupy IBE, zawierającymi triadimefon. prochloraz lub pro-pikonazol. Mniej skuteczna jest oksykarboksy-na. Zaprawianie ziarna siewnego zaprawą zawierającą triadimenol, fubendazol i imazalii chroni młode zboża przed rdzą brunatną pszenicy. rdzą brunatną żyta. rdzą żółtą zbóż i traw. rdzą jęczmienia oraz rdzą koronową owsa we wczesnych fazach rozwoju zbóż.

Biała rdza złocienia

Puccinia honana Y. Henn.

Występowanie i szkodliwość. Choroba pojawiła się w Polsce w latach 1976-1977 i w ciągu kilku lat opanowała liczne ośrodki produkcji złocieni. Biaia rdza zbcienia jest obecnie bardziej szkodliwa niż znana od dawna rdza złocienia, powodowana przez grzyb Puc-cinia chrysanthemi. Choroba stanowi przykład pandemii szybko rozszerzającej się w Europie. Pierwszy opis białej rdzy złocienia pochodzi z Japonii z roku 1901. Do roku 1955 była to w Japonii choroba endemiczna. W roku 1960 została wykryta w Afryce, w 1963 rozszerzyła się w Europie Zachodniej. Rdza poraża głównie liście, które ulegają zniszczeniu. Chore rośliny me kwitną i zasychają.

Objawy. Początkowo na górnej stronie liści pojawiają się zielonożółte plamy, a na strome dolnej białe pocuszeczki. Są to telia grzyba. które stopniowo ciemnieją i stają się jasno-brunatne. W okresie kiełkowania teliospor po-duszeczki pokrywają się białym puszystym nalotem. Porażone liście żółkną i zasychają. Porażeniu ulegają także łodygi i kwiaty.

Etiologia. Grzyb P. horiana występuje tylko w stadium III, rozwijając się na jednym żywicielu. Teliospory są dwukomórkowe. wydłużone i różnią się znacznie od teliospor grzyba P. chrysanthemi.

Cykl rozwojowy. Źródłem pierwotnego zakażenia są chore rośliny, przeważnie sadzonki. na których kiełkujące teliospory wytwarzają podstawkę i bazydiospory. Przenoszone z wiatrem bazydiospory zakażają liście złocieni. Choroba wyróżnia się bardzo krótkim okresem inkubacji, który może trwać 6 dni. a po 8-10 dniach w miejscu infekcji pojawiają się nowe. kiełkujące teliospory. Biała rdza złocienia może także występować przez kilka miesięcy w postaci ukrytej. Teliospory mogą przetrwać długą przerwę w cyklu produkcyjnym na martwych resztkach roślin.

Grzyb P. horiana może się rozwijać w bardzo szerokim zakresie temperatury. Teliospo-ry j bazydiospory kiełkują w temperaturze od 6³ do 36’C. Bardzo korzystne warunki dla rozwoju grzyba występują w jesiennym cyklu produkcyjnym w szklarni oraz w tunelach foliowych.

Zwalczanie. Największe znaczenie w zapobieganiu chorobie ma zdrowotność sadzonek. Bardzo ważne jest utrzymywanie czystości w szklarni i staranne niszczenie roślin po zakończonej uprawie. Odmiany złocieni wykazują różną wrażliwość na białą rdzę. Bardzo wrażliwe są złocienie gałązkowe, w tym także nowe odmiany: Super Yeiiow. Super White. Dramatic. Altis i White Honm Goid. Odporne są odmiany z grupy West Land. między innymi: Dark. Brand. Cristal, Yellow i Orange.

Dobre wyniki w zapobieganiu chorobie daje stosowanie fungicydów. Najskuteczniejsze okazały się fungicydy z grupy IBE. w tym związki triazolowe: triadimefon, flusilazol. pro-pikonazol i biloksazol oraz związek pipera-zynowy - triforyna. Dość dobre wyniki daje mankozeb. Siarka i oksykarboksyna działają fitotoksycznie. Opryskiwania przeciwko białej rczy złoceni musza być powtarzane co 7-10 dni. Niektóre odmiany złocieni są wrażliwe na działanie pestycydów, dlatego przed ich użyciem wskazane jest wykonanie próby celu wykrycia ewentualnej fitotoksyczność.

Rdza lnu

Melampsora luń (Ehrenb.) Dcsm.

Występowanie i szkodliwość. Rdza występuje powszechnie na lnie i w latach silnych epidemii wyrzącza bardzo duże szkody, powodując zniszczenie włókna i zmniejszenie plonu nasion.

Objawy. Grzyo poraża len przez cały okres wegetacji. Najpierw pojawiają się na liściach jasnożółte nabrzmienia. Są to spermogonia grzyba. Następnie na dolnej stronie liści tworzą się żółtopomarańczowe. drobne ecja o średnicy 1/2 mm. Przeć kwitnieniem liści, pędy i działki kielicha pokrywają pylące, po-marańczowożółte uredinia. a następnie czer-wonobrunatne. później ciemniejące telia zlewające się w skupienia Wzrost lnu jest zahamowany. a włókno kruche i trudne do dalszej przeróbki.

Etiologia. Grzyo Melampsora linl jest pasożytem jednodcmowym o pełnym cyklu rozwojowym. Uredimospory są kuiiste lub elipso-icalne. pokryte kolcami. Teliospory są również

jednokomórkowe, cylindryczne, ustawione w zwartych, palisadowych skupieniach.

Jest to cecha charakterystyczna grzybów rdzawnikowych z rodzaju Melampsora.

Cykl rozwojowy. Grzyb zimuje w postaci teliospor na resztkach roślin. Teliospory kiełkują wiosną wytwarzając podstawkę i bazydiospory. które zakażają liście I łodygi siewek. W późniejszej fazie wegetacji grzyb rozprzestrzenia się z urediniosporami. Jak większość grzybów rdzawnikowych gatunek M. lini tworzy formy wyspecjalizowane oraz patotypy.

Zwalczanie. Ochrona lnu przed rdzą polega głównie na starannym zbiorze roślin i uprawie gleby. Duże znaczenie ma dokładne czyszczenie nasion. Wskazany jest wczesny siew i unikanie wilgotnych stanowisk. W warunkach intensywnej produkcji lnu opłacalne jest stosowanie fungicydów systemicz-nych. zwłaszcza tnadirrefonu, lub fungicydów tickarbaminowych.

c Rdza uejmutkowo-porzeczkoHa

Cronaniun; ńbicola J.C. Fisher.

Występowanie I szkodliwość. Rdza wejmu:-kowo-porzeczkowa jest groźną chorobą zarówno czarnej porzeczki, jak i sosny wejmut-ki. Grzyb powodujący te chorobę występuje w stadium rdzawnikowym na kilkudziesięciu gatunkach roślin z rodzaju Ribes. a w stadium ognikowym na różnych gatunkach sosen pięctoigłowych. głównie na wejmutce (Ptnus strobus), limbie (P. combra) i sośnie górskiej (P. monticola). Jest to najgroźniejsza choroba czarnej porzeczki, obok opadziny liść; i amerykańskiego mączmaka agrestu. Grzyb C. ńbicola może wyrządzić duże szkody na sosnach dekoracyjnych w parkach i ogrodach przydomowych. Choroba występuję pandemicznie we wszystkich rejonach uprawy czarnej porzeczki.

Objawy na czarnej porzeczce. Pierwsze objawy występują dość późno, bo dopiero w drugiej połowie czerwca. Na górnej stronie liści pojawiają się drobne, najpierw chlorotyczne. później żółtawe plamki. Na dolnej stronie liści, w niejscu plamek, tworzą się drobne, rdzawo-pomarańczowe poduszeczki urediniów rdzy. Objawy nasilają się szybko w drugiej połowie lata. przybywa plam. ponadto zlewają się one w duże skupienia nadając dolnej stronie iiśd rdzawobrunatny odcień. Od połowy lata poja-

293