32682 IMG$82

JĘZYK I METODA 186 K8.1, E. u

dadzą się tam ułożyć w najbardziej naturalny sposób. Trzeba ogromnej uwagi, aby unikać dwuznaczności, jaką powoduje używanie zaimków. Wreszcie, jakież wielkie trzeba mieć zasoby talentu (ressources)^ ażeby chroniąc się przed tymi wadami^ nie ucieklić się do zwrotów odbiegających od rzeczy a hamujących tok mowy! Ale jeśli trudności te zostaną przezwyciężone, czyż jest coś piękniejszego nad składnię naszego języka?

§ 126. Zresztą nie ośmieliłbym się pochlebiać sobie, że ku zadowoleniu wszystkich rozstrzygam kwestię wyższości łaciny czy języka francuskiego w związku ze sprawą, którą omawiam w tym rozdziale. Są umysły szukające tylko porządku i jak największej jasności; inne znowu wolą rozmaitość i żywość. -Jest rzeczą naturalną, że w tych warunkach każdy sądzi ze względu na samego siebie. Co do mnie, wydaje mi się, że zalety obu tych języków są tak różnego rodzaju, że nie można ich porównywać w ogóle.

ROZDZIAŁ XIII O PIŚMIE ¹

§ 127. Ludzie osiągnąwszy możność udzielania sobie własnych myśli przy pomocy dźwięków poczuli potrzebę wynalezienia nowych znaków nadających się do ich uwieczniania i przekazywania osobom nieobecnym². Wyobraźnia malowała im wówczas tylko te same obrazy, które już wyrazili mimiką i słowami, a które od początku uczyniły język obrazowym i metaforycznym. Najbardziej naturalnym sposobem było więc rysowanie obrazów rzeczy. Aby wyrazić ideę człowieka albo

XR.X, R.ia    O PIŚMIE    1^{3 4}7

konia, przedstawiano kształt jednego czy drugiego, tak pierwsza próba pisma była tylko czystym malarstwem.

§ 128. Malarstwo zawdzięcza swoje pochodzenie prawdopodobnie potrzebie opisywania w ten sposób naszych myśli i potrzeba ta przyczyniała się niewątpliwie do utrzymywania mowy mimicznej, jako że gesty można było malowaó łatwiej.

§ 129. Mimo niedogodności, jakie powstają z tej metody, najbardziej cywilizowane ludy Ameryki nie umiały wynaleźć lepszej ⁴. Egipcjanie, bardziej pomysłowi, posłużyli się pierwsi sposobem bardziej skróconym, któremu dano nazwę hieroglifów² . Sądząc po większej już to mniejszej pomysłowości wynalezionych przez nich metod, można by przyjąć, że wymyślili litery dopiero po przejściu wszystkich szczebli rozwojowych pisma.

Kłopot, jaki spowodowała olbrzymia objętość zwojów, doprowadził do używania jednej figury jako znaku dla wiej u Tzeczy. W ten sposób pismo będące przedtem tylko zwykłym malarstwem stało się malarstwem i pismem literowym, eo stanowi właściwe hieroglify. Taki byl pierwszy stopień doskonałości, uzyskany przez tę surową jeszcze metodę przechowywania myśli ludzkich. Posługiwano się tutaj trzema sposobami, które, sądząc po naturze rzeczy, wynajdywano zdaje się stopniowo i w trzech różnych okresach czasu. Pierwszy polegał na używaniu głównej okoliczności⁴ jakiegoś tematu dla wyrażenia całości. Dwie ręce na przykład, z których jedna trzymała tarczę a druga luk, przedstawiały bitwę. Drugi, wymyślony z większym kunsztem, polegał na przedstawianiu narzędzia jakiejś rzeczy, już to rzeczywistego, już to w znaczeniu przenośnym, za samą rzecz. [I tak] oko umieszczone w sposób szczególnie

1

Miałem już prawie skończoną tę księgę, kiedy wpadła mi w ręce tłumaczona z angielskiego Rozprawa o hieroglifach (JEssad sur les Hióro-£typhes) War burt bona, dzieło przepojone zarówno duchem filozoficznym jak i erudycją. Widzę z przyjemnością, że myślałem podobnie jak -autor, iż język w swoich początkach musiał być bardzo obrazowy i przepełniony przenośniami. Moje własne rozważania doprowadziły mnie także -do twierdzenia, że pismo było z początku tylko prostym malarstwem, ale nie pokusiłem się jeszcze o odkrycie, po jakich szczeblach rozwoju ludzie doszli do wynalezienia liter i wydało mi się trudnym pomyślne rozwiązanie tej kwestii. Zadanie to wykonał znakomicie Warburthon. Z jego dzieła zaczerpnąłem wszystko albo prawie wszystko, co mówię o tym przedmiocie.

2

* Przyczyny tego podałem w rozdziale VII tej księgi.

3

¹ Dzikie ludy Kanady nie mają innej.

4

Hieroglify dzielą się na właściwe i symboliczne. Właściwe dzielimy znowu na kuriologiczne i tropiczne. Kuriologiczne podstawiają część za całość, tropiczne przedstawiają jedną rzecz przy pomocy drogiej, mającej z tamtą jakieś znane podobieństwo względnie analogię. Jedne i drogie oddawano do publicznego użytku. Hieroglify symboliczne trzymane byty w tajemnicy. Dzielono je także na dwa rodzaje: tropiczne i enigmatyczne. Dla utworzenia symbolów tropicznych używano mniej znanych właściwości rzeczy, enigmatyczne zaś składały się z tajemniczego zespolenia różnych rzeczy i części rozmaitych zwierząt. Zob. Es$ai eur lei fłtśrwfiy-y>hes, § 20 i nast.