33180 skanuj0195 (2)

•106 AKI IOLOGIA CZYM NAUKA O CNOTACH MO* Al SM ••

den organizm cnót i zwracając je ku ostatecznemu dobru, z którego czerp* swój początek i w którym znajduje swój kres.

Dla wskazanych racji jest miłość rzeczywiście cnotą kardynalną. kt.»«.% wśród cnót etycznych zajmuje szczególne miejsce.

Omówione przez nas podziały cnót moralnych nie wyczerpują wszystkich możliwości komentowania odpowiednich schematów klasyfikacyjnych, pomijają nawet niektóre podziały uwzględniane zazwyczaj przez autorów tomi stycznych (np. podział na cnoty intelektualne i wolitywne). Wydają się ji\l nak wystarczające do ogólnego uporządkowania podstawowych przynajmniej kategorii cnót, mimo że nie są najdoskonalsze i wymagają dalszych studiów nad ich bardziej wyczerpującym i dogłębnym ujęciem.

Wady moralne

Względnie obszerny traktat pośw ięcony etycznym aspektom cnót nu* ralnych nie przekreśla mimo wszystko potrzeby omów ienia zjawiska, któn jest odw rotnością tychże cnót. a mianowicie zjawiska wad moralnych po ruszone zostaną tylko najważniejsze sprawy niezbędne dla całościowego ujęcia problematyki etycznej.

Dane historyczne. Początki filozoficznej problematyki wad moralnych sięgają filozofii stoików. Rola. jaką w ich doktrynie etycznej pełniła idea cnoty, spraw iła, że z kolei zw rócili oni baczniejszą uwagę na sprzeciwiające się cno tom wady, te szczególnie, które wywierają głębszy wpływ na postępowanie człowieka. Poruszone przez stoików zagadnienie wad podjęli kościelni pisa rze z pierwszych wieków chrześcijaństwa, przede wszystkim Kasjan i Grze gorz Wielki. Dokonali oni pierwszej systematyzacji wad moralnych, opiera jąc ją na schemacie tzw. wad głównych W średniowieczu dużo uw agi temu zagadnieniu poświęcił św. Tomasz z Akw inu. Ustalił on najpierw elementy pojęcia wady moralnej, następnie zaś w ramach szczegółowej teorii cnót omó wił także sprzeciwiające się im wady. Po św. Tomaszu nikt już nie wniósł większego wkładu w teorię wad moralnych. W' zarysowanym przez niego kształcie przetrwała do ostatnich czasów"¹.

Pojęcie wady moralnej. Zarys systematycznego wykładu owadach moralnych rozpocząć należy od pytania, co w etyce chrześcijańskiej rozu mic się przez wadę moralną.

Podobnie, jak to miało miejsce w teorii cnót, również przy wadach mo ralnych należy przeprowadzić wyraźną granicę między ich biopsychicz

"* Woroniecki, dz. cyt., s. 398: por 394.

nym podłożem, a sferą świadomego działania człowieka. Nic ulega wątpli wości, że w psychofizycznej konstytucji człowieka tkwią pewne predyspo zycje w kierunku wad moralnych, czasami wrodzone, częściej wytworzone przez otoczenie. Zazwyczaj też stanowią one źródło, z kiórego w ady le bio rą począlck Ich siła i zdolność wpływania na świadome życie człow icka bywa rozmaita. W pewnych przypadkach przybiera postać psychicznego żywiołu (ludzie o wielkich namiętnościach). Mimo to. dopóki nic przekroczą progu świadomości - same w sobie rozpatryw ane - nie są wadami we właściwym etycznym znaczeniu. Wada moralna rodzi się zawsze w wym ku spełniania przez człowieka określonych aktów^r w pełni, a przynajmmci częściowo świadomych. Z tego powodu jej bezpośrednim podmiotem, siedliskiem, w którym się gnieździ, jest wola człowieka.

7. drugiej jednak strony mimo genetycznego zw iązku wad moralnych ze świadomą aktywnością człowieka, nic utożsamiają się one z poprzedzają cymi je aktami. Wada moralna, podobnie jak cnota moralna, oznacza pc wien habitualny stan woli. Zachodzi bow iem tylko tam. gdzie dzięki odpo wiednim aktom wytwarza się nastawienie, czyli trwała zdatność woli do dalszego takiego samego postępowania.

Ostatni element konieczny do określenia właściwej wadzie moralne i specyfiki jest łatwy do ustalenia Idzie o to. że akty. do których spełniam.i dysponują człowieka wady moralne, są zawsze aktami moralnie złymi Tkwiący w nich nieporządek moralny rzutuje na całość nastawienia woli i przesądza o jego negatyw nym charakterze moralnym. Ten związek wady moralnej ze złem moralnym sprawie, że zbliża się ona bardzo do zjaw isk i nałogu moralnego. Różnią się one tylko tym, że nałóg wyraża przede w n/> si kim fizyczną sprawę tego samego stanu woli ludzkiej, którego antymoi.il ny charakter określa wada.

Biorąc pod uwagę dokonane ustalenia można sformułować odpowiedź na pytanie, czym jest wada moralna. Odpowiedź brzmi: wada moralna jest to nabyte przez człowieka stałe nastawienie, czyli podatność Jego woli do spełniania określonych aktów moralnie złych.

Formowanie się wad moralnych. Przede wszystkim należy zauwa/y*. że procesu, w następstw ie którego człowiek zaciąga jakąś wadę morału i nie można nazywać jej nabywaniem. Brak tu bowiem uporządkowanego zespołu działań skierowanych ku jasno określonemu celow i w postaci <mI powiedniego ideału moralnego. Wadę moralną przyswaja sobie człowiek pod wpływem tkwiącach w nim skłonności lub bodźców otoczenia. Zaw s/i jednak dzieje się to na skutek ulegania siłom, które w stosunku do dohia moralnego mają charakter zewnętrzny i odśrodkowy. Jest zawsze ciek