34049 wstęp do teorii polityki img 17

21

Przedstawiony schemat uwarunkowań polityki zagranicznej obejmuje tylko te zmienne jej środowiska, które są typowe. Każde z nich może przybierać szczegółową konkretyzację w odniesieniu do poszczególnych państw. Ponadto, znaczenie każdego z uwarunkowań i jego miejsce w systemie ulega zmianom z upływem czasu; zaś to stanowi źródło historycznej ewolucji treści i form prowadzonej przez państwa polityki zagranicznej.

Zakres i dynamika ewolucji polityki zagranicznej państwa zależy od liczby i rangi poszczególnych uwarunkowań, które pod legają zmianom w danym okresie historycznym. Jeśli zmieniają się tylko niektóre uwarunkowania, a zwłaszcza usytuowane hierarchicznie na końcowych miejscach w ramach poszczególnych systemów uwarunkowań, to w konsekwencji ewolucja tych systemów oraz przybiegająca pod jej wpływem ewolucja celów, środków i metod oraz działań polityki zagranicznej będzie niewielka. Natomiast, jeśli zmiany obejmują większość uwarunkowań znajdujących się na czołowych miejscach w ramach poszczególnych ich systemów, to w rezultacie występuje w danym przedziale czasowym zjawisko szerokiej i głębokiej ewolucji samych systemów uwarunkowań oraz realizowanej na ich podstawie polityki zagranicznej państwa.

2. Uwarunkowania wewnętrzne

2.1. Obiektywne

a) Środowisko geograficzne państwa. W nauce o stosunkach międzynarodowych dość rozpowszechniony jest pogląd przyznający istotne znaczenie czynnikom geograficznym jako uwarunkowaniom polityki zagranicznej państw"’. Współcześni autorzy odwołująsię nawet do poglądów Monteskiusza, który w połowie XVin wielu w swym dziele O duchu praw (1748 r.) wskazywał na związki zjawisk społeczno-politycznych (temperamentu politycznego) z „naturąklima-tu” i „naturąziemi". Powołują się także na Napoleona Bonaparte, który mawiał: „polityka państw leży w ich geografii". W końcu XIX wieku niemiecki uczony Friedrich Ratzel stworzył teoretyczne podwaliny geografii politycznej, które następnie rozwijane w latach międzywojennych w Niemczech, przede wszystkim przez Karla Haushofera, doprowadziły do powstania szkoły geopolityki. Zwolennikami wyjaśniania zjawisk politycznych czynnikami geograficznymi byli także: we Francji Jacques Ancel, w Anglii Halford MacKinder, w USA między innymi ThayerT. Mahan i Ellsworth Huntington”.

¹⁰    Frankel, The Making of Foreign Policy..., s. 57-61 {autor ten używa terminu „środowisko fizyczne"); Marcel Merle, Soaolttgte des relatiom mternalionales, Paris: Dalio/. 1974, s. 149-158 („czynnik naturalny"); Daniel Colard, Les relatiom internationals. Paris: Masson 1977, s. 33-35 („czynnik geograficzny").

¹¹    Na temat zasadniczych interpretacji geopolitycznych zob. Carlo Jean, Geopolityka, Wrocław: Ossolineum 2003, s. 60-97.