34159 Wykłady z polskiej fleksji3

108 Przegląd leksemów odmiennych (verbi

Ćwiczenia

1.    Które z następujących zdań zawierają gerundium, a które odrębny leksem rzeczow nikowy?

(a) IV rozpaczy odebrała sobie życie.

(to) Życie na wsi nie jest proste.

(c)    Będzie odpowiadał za złamanie mu ręki.

(d)    Skomplikowane złamanie kości nie chciało się goić.

2.    Które z następujących czasowników są przechodnie: SPAĆ, PRZESPAĆ, PRZESPAI SIĘ, RZĄDZIĆ, ZARZĄDZIĆ, URZĄDZIĆ SIĘ, POTRZEBOWAĆ, POŻĄDAt' WAŻYĆ1 ‘umieszczać na wadze’ i WAŻYĆ2 ‘mieć określoną wagę’?

3.    Czy w zdaniu Miasto było zagrożone powodzią występuje imiesłów bierny? Uzasadnił odpowiedź.

4.    Czy w zdaniu Sztorm nie przyniósł spodziewanej przez kapitana ulgi występiiji imiesłów bierny? Uzasadnij odpowiedź.

5.    W następujących przykładach wskaż autentyczne imiesłowy bierne oraz derywali odczasownikowe: imiesłowy bierne rezultatywne i imiesłowy czynne rezultatywm (w tym tzw. imiesłowy przymiotnikowe przeszłe): garnek gotowanego mleka, mleko gotowane w garnku, nadziewane cukierki w czekoladzie, rozbity dzban, słowo rozbili na litery, siekane mięso, zidiociały staruszek, zbzikowany profesor, zwiędła róża, zwiędnięte irysy.

6.    Odmień czasownik POZNAĆ w czasie zaprzeszłym trybu orzekającego i w czasu przeszłym trybu warunkowego.

7.    Istnieje pełna analogia między budową form czasu przeszłego i nieprzeszłego w trybu warunkowym a budową form czasu zaprzeszłego i przeszłego w trybie orzekającyr

i to w obu wariantach różniących się szykiem: pisałbym był: pisałbym = pisałem był: pisałem byłbym pisał: bym pisał = -(e)m był pisał: pisałem Czy analogia ta obejmuje tylko stronę formalną wymienionych wyrażeń, czy równii funkcjonalną?    ____

8.    W zdaniach złożonych warunkowych formie czasu przeszłego w trybie warunkowy często towarzyszy forma zaprzeszła w trybie orzekającym (pierwsza występuje w zdani^ podrzędnym, druga w nadrzędnym), por.:

Gdybym się był wtedy zgodził i powiedział: tak (...), być może nigdy nie byłoby doszło mię nami do rozstania. (K. Filipowicz, Rzadki motyl)

Albowiem gdybyś był nie chciał płacić podwójnie, mógłbyś był kupić serwis podobnjĘ w fabryce mojej berlińskiej. (M. Brandys, Nieznany Książę Poniatowski)

Wyjaśnij tę zależność, powołując się na to, co wiesz o znaczeniu tych form.

9.    Które z następujących par czasowników można uważać za czysto aspektowe, a któfl różnią się nie tylko aspektem: lać - wylać, wylać - wylewać, wylewać - powyłewaćT

10. Spośród przedrostkowych czasowników dokonanych odpowiadających bezprzedrosl-kowemu czasownikowi niedokonanemu zwykle nie więcej niż jeden wnosi różnicy czysto aspektową, pozostałe zaś w jakiś sposób modyfikują znaczenie czasowniku niedokonanego. Wskaż czysto aspektowy odpowiednik leksemu MALOWAĆ w zna czeniach reprezentowanych przez następujące konteksty: malować obraz, tnalowai pokój, malować się w' lusterku, zdziwienie maluje się na czyjejś twarzy

' I Słowniki podają, że czasowniki POWINIEN i WINIEN są niedokonane. Jak można to uzasadnić?

i I7ym może różnić się pod względem swojej budowy czasownik dokonany od niedokonanego? Omów rzecz na przykładach: DAWAĆ - DAĆ, SZYĆ USZYĆ, ItKAĆ - WZIĄĆ.

i i i >mów zależność między aspektem czasownika a jego paradygmatem.

¹ I Wśród następujących czasowników wskaż dwuaspektowe: DACHOWAĆ, DOCHOWAĆ, RACHOWAĆ, ADOPTOWAĆ, ADOROWAĆ, KAZAĆ, SKAZAĆ, AWANSOWAĆ, ANONSOWAĆ, ASPIROWAĆ.

n Wśród następujących przykładów wskaż tzw. formy zwrotne w ścisłym sensie tego słowa: śmiać się, golić się, starać się, zataczać się, ubrać się, pochylić się, oienić się. I Izasadnij, dlaczego trafniej jest rozpatrywać je jako konstrukcje składniowe niż formy lliksyjne.

Iti Iok się odmienia czasownik DNIEĆ? Wymień wszystkie jego formy.

I / ( ty czasowniki MURSZEĆ, WIĘDNĄĆ i JEŁCZEĆ są niewłaściwe? Uzasadnij

odpowiedź.

IH luk sądzisz, dlaczego Zygmunt Saloni nazwał czasowniki typu MDLIĆ niewłaściwymi? (7y w języku polskim jest takie znaczenie słowa niewłaściwy?

|U Które z następujących zdań zawiera formę predykatywu, a które formę innego łeksemu:

(a)    Brak jej było wszystkiego.

(b)    Jej brak był dotkliwy.

(c)    Czuć go było potem i tytoniem.

(d)    Musieli przecież czuć od niego alkohol.

'II I 7y predykatywom można przypisać określony aspekt - dokonany lub niedokonany?

' I Przedstaw paradygmaty leksemów BYĆ omówionych w 6.7.

)]. /u u waż, że zdanie Tu się nie powinno palić jest dwuznaczne. Zaproponuj dwie jego parafrazy, odpowiadające dwóm jego interpretacjom. Jaką funkcję pełni słowo się w jednej z tych interpretacji, a jaką w drugiej?

li iMuly do dalszych studiów

ł /ustanów się nad warunkami użycia czasownika niewłaściwego BYĆ. Kiedy powiemy up Andrzeja nie ma w domu, a kiedy Andrzej nie jest w domu? Dlaczego zdanie Nie ma IfHitwicilliwości na tym świecie jest sensowne, a zdanie Sprawiedliwość nie jest na tym ĘHtrt ic wydaje się dziwne?

*

Porównaj odmianę czasowników BYĆ i czasownika BYWAĆ. Jakie widzisz podobień IIm i i różnice? Zwróć uwagę zwłaszcza na formy analityczne od BYWAĆ: czy są one Uli u/one bez ograniczeń?