36510 skanuj0040 (43)

8 I Kon (liki ról

kiler Jluru:

IJerger Luckmann T„ 1983. Społeczne tworzenie rzeczywistości, l'| W, Warszawa. CootcyC.il., 1992, Wybór pism (w:) J. Mucha, Coalcy, Wiedza Powszechna, Warszawa. Ko/.ielccki J., 1980, Koncepcje psychologiczne człowieka, PIW, Warszawa.

Ko/iclccki J.. 1987, Koncepcjo transgresyjna , człowieka. Analiza psychologiczna, PWN, Warszawa.

l.mlon II., 1975, Kulturowe podstawy osobowości, PWN. Warszawa.

M.ichiavd!i N., 1987, Ksiipę, PIW, Warszawa. Mannheim K., 1974, Człowiek i społeczeństwo w dobie przebudowy, PWN, Warszawa.

Marcuse II., 1991, Człowiek jednowymiarowy, badania nad ideologią rozwiniętego społeczeństwa przemysłowego, PWN, Warszawa. Mcad G.lk, 1975, Umysł, osobowość i społeczeństwo, PWN, Warszawa.

Ossowski S., 1967, Dzieła, l. 3: Z zagadnień psychologii społecznej, PWN, Warszawa. Pa/sons T., 1964, The Social System, Frco Press, Glencoc.

Kiesnian D., Glazcr N., Dcnncy R., 1971, Samotny ilmn, PWN, Warszawa.

M.liekf M., 1987, Pismo z antropologii filozoficznej i teorii wiedzy, PWN, Warszawa.

Wroni* D.lk, 1984, Przesocjałizowana koncepcja człowieka w socjologii współczesnej [w:] Kryzys i schizma. Antyscjentystyczne tendencje w socjologii współczesnej, t. I, PIW, Wais/awa.

Znaniecki P., 1974, Ludzie teraźniejsi (i cywilizacjo przyszloici, P Wl I, Warszawa.

Konflikt ról, zob. rola społeczna.

Konflikt spoleez.ny, proces wzajemnego oddziaływania na siebie podmiotów, w którym występuje świadomość faktycznej lub wyimaginowanej niezgodności celów i interesów, zmierzający do wymuszenia zmiany podjętych lub zamierzonych działań drugiej strony oraz (lub) do zaszkodzenia przeciwnikowi.

Na podstawie przedstawionej definicji można wskazać następujące cechy tego zja-‘ wiska: I) konflikt jest działaniem społecznym - tzn. że międzypodmiotowc animozje, niechęci czy uprzedzenia nie są jeszcze

konfliktem; 2) warunkiem koniecznym wybuchu konfliktu jest pojawienie się świ,n-domości konfliktu - obiektywnie istniejące sprzeczności interesów nic muszą prowadzić do zajścia lego zjawiska; 3) cele stron biorących udział w konflikcie mogą być takie same lub rozbieżne (schizma).

Druga z wyróżnionych cech wskazuje na niektóre czynniki warunkujące zajście konfliktu. Czynniki obiektywne (sprzeczne bądź niezgodne interesy i cele między podmiotami) tworzą tzw. sytuację konfliktową. Występowanie sytuacji konfliktowej nic musi jeszcze prowadzić do wybuchu konfliktów. Znane są liczne sytuacje, gdy pomimo obiektywnej sprzeczności interesów konflikty nic wybuchają. Sytuacja konfliktowa może łatwo przekształcić się w otwarty konflikt, gdy istniejące sprzeczności zostaną dostrzeżone. Równocześnie dosyć częste są przypadki odwrotne - konflikty wybuchają, chociaż nic występują żadne sprzeczności interesów. Konflikty te określa się jako irracjonalne - wytworzona została świadomość konfliktu, mimo braku obiektywnych podstaw do działań zorientowanych przeciwko drugiej stronic.

Poszukując obiektywnych czynników warunkujących zajście konfliktu społecznego, często wskazuje się na ograniczoność dóbr jako jeden z czynników określających sytuację konfliktową. Do konfliktu dochodzi dlatego, że pewne dobra (rzadkie zasoby, pozycje) mogą być dostępne tylko dla niektórych jednostek lub grup. Wśród tych rzadkich dóbr szczególne znaczenie ma władza. Walka o władzę może być głównym przedmiotem konfliktu, a równocześnie -jak się podkreśla - każdy konflikt niezależnie od jego przedmiotu jest konfliktem o władzę (lub może być w ten sposób interpretowany). Według stanowiska Michcla Croziera i Ralfa Dahrcndorfa stosunek władzy jest elementem, a nawet przedmiotem każdego konfliktu.

Innym czynnikiem warunkującym zajście konfliktu jest powstanie poczucia

Konflikt społeczny 35

względnej dcprywacji. Pogorszenie warunków życiowych jakiejś zbiorowości nic musi bezpośrednio prowadzić do wybuchu konfliktu społecznego (na tego typu zależność wskazywał w swoicli pracacli Karol Marks). Subiektywny sposób postrzegania tych czynników, a także przekonanie, że podjęte działania są w sianie zmienić tę niekorzystną sytuację, staje się warunkiem wybuchu konfliktu. Jak podkreślał Alcxis dc Tocquc-villc, konflikt/ (rewolucje) wybuchają wówczas, gdy sytuacja bytowa ulega poprawie. Dzieje się lak dlatego, że niewspółmiernie szybciej wzrastają oczekiwania ludzi. Gdy rozbieżność niędzy poziomem życia a oczekiwaniami społecznymi staje się zbyt duża, dochodzi do wybuchu konfliktu. Jak uczą doświadczeń a polskie z okresu powojennego, konflifty społeczne wybuchają także i w tym celu, aby nic dopuścić do obniżenia poziomu życ a.

Oprócz wskazanych uwarunkowań powstawania konfliktów nieodzownym czynnikiem dopełniającym zajście tego zjawiska jest wystąpienie punktu zapalnego, czyli zdarzenia, które w krótkim okresie zmobilizuje energię stron konfliktu. Punktem zapalnym stają się niekiedy zdarzenia błahe lub nawet przypadkowe. Zdarzenia takie bywają niejednokrotnie świadomie prowokowane przez jedną ze stron.

Przebieg konfliktu w znacznym stopniu zależy od sposobu reagowania stron konfliktu na działania przeciwnika. Pierwsze reakcje mają przy tym często decydujące znaczenie. Jeśli reakcja przewyższa wywołujący ją bodziec, to następuje eskalacja konfliktu. Drobny incydent szybko przekształca się w walkę na Śmierć i życie. Przebieg konfliktu charakteryzowany jest przez jego latężenie i gwałtowność. Natężenie konfliktu to stopień zaangażowania uczestników w dany konflikt; zaangażowanie to wiąże się z kosztem ewentualnej porażki oraz stopniem uwikłania osobowości w konflikt. Gwałtowność konfliktu określana jest przt z środki, jakich strony używają (lub są skłonne użyć), aby pokonać przeciwnika lub wyrazić swą wrogość. Natężenie i gwałtowność konfliktu nic zawsze są zbieżne - wysokie natężenie konfliktu wiązać się może z niewielką gwałtownością, jak i odwrotnie. Gwałtowność konfliktu nic zależy bowiem od natężenia, lecz raczej od poczucia stopnia dcprywacji oraz warunków organizacyjnych grupy (w tym dostępu do urządzeń technicznych typu militarnego). Natężenie konfliktu wiąże się z niektórymi cechami struktury społecznej, zwłaszcza z otwartością lub zamknięlością klas, określającą warunki ruchliwości pionowej oraz systemu dystrybucji nagród i ułatwień. Te cechy struktury społecznej w znacznej mierze określają rozlączność lub nakładanie się konfliktów na siebie. Przebieg konfliktu jest odmienny w społeczeństwach o strukturze sztywnej i elastycznej. W pierwszym przypadku (są to zazwyczaj społeczeństwa typu monoccntryczncgo) konflikty są tłumione i nakładają się na siebie (w różnych, kontekstach te same jednostki zajmują ciągle pozycje uprzywilejowane lub odlegle). W tym typie społeczeństw konflikty pojawiają się rzadko, lecz jeśli dojdzie do icli wybuchu, to zagrażają one istnieniu dotychczasowego porządku społecznego. Inaczej w systemach pluralistycznych (clastycz-nych), gdzie liczne konflikty krzyżują się z sobą i przez to wzajemnie neutralizują. Grupa zmierzająca do zmiany istniejącego porządku społecznego musi liczyć się z tym, że wystąpią przeciwko niej wszystkie pozostałe grupy. Mechanizm ten zapewnia większą trwałość systemów elastycznych.

Konflikt pełni różne funkcje w obrębie systemu społecznego. Jak podkreśla Lewis A. Coscr [1966], obok funkcji negatywnych (związanych głównie ze stosowaniem przemocy w stosunkach międzyludzkich) konflikt pełni szereg funkcji pozytywnych, m.in. umożliwia dokonanie zmian społecznych. (A.S.)

Zob. dcprywacja, instytucjonalizacja konfliktu, porządek społeczny, schizma, socjologia ekonomiczna, władza.