36975 IMG75 (2)

W lym zakresie cyfryzacja spowodowała z jednej strony powstanie nowych łbrih ocei^ jakości, wezcinicj nic występujących lub rzadko stosowanych (takich jak korne ni._U/t. opublikowaniu lub punktowanie), a z drugiej strony udostępnianie wielkiej liczby r/ałow. których jakość w żaden sposób nic była oceniana. W środowisku sieciowym />„

zani.

^MW

ka lub ulega zmianie wiele tradycyjnych sposobów zapewnienia jakości publikacjj.L _v użytkow nicy mogą mieć do czynienia, jeśli nic z obniżoną. to przynajmniej zróżnicował jakością udostępnionych materiałów. Powoduje to konieczność dokonywania Marani selekcji obiektów cyfrowych, szczególnie, jeśli wiąże się ona z długotrwałą archiwiz^ w serwisach gfobafncj biblioteki cyfrowej.

W procesach komunikacji naukowej kontrola jakości publikacji obejmuje dwie podsu. wowc kategorie, często mające części wspólne. Są to: jakość treści naukowych oraz j*. koić samych uczonych (Bergman 2007, s. 58J. Treści naukowe, rozpowszechniane w fo,. mie publikacji, badane są pod względem poprawności oraz tego, czy są one wystarczaj^ ważne (nowe, oryginalne), aby warte były opublikowania. Podstawowym mechanizmem w tym przypadku jest recenzowanie. Pomiędzy poszczególnymi dyscyplinami naukowy, mi istnieją poważne różnice w zakresie rozumieniu właściwego poziomu poprawności i ważności tekstu, jak również sposobów realizacji recenzowania.

Pracownicy nauki (czy raczej ich osiągnięcia) oceniane są na potrzeby decyzji o zatmd. memu. promocji oraz konkursów, na przykład służących uzyskiwaniu funduszy na bada. nia. Ocena w lym zakresie może być holistyczna, uwzględniająca jakość poszczególny^ publikacji wraz z innymi osiągnięciami, takimi jak uzyskane granty, promocje na stopnic naukowe, osiągnięcia dydaktyczne, prace edytorskie i administracyjne. Duże znaczeni* ma tzw. reputacja uczonego i instytucji, jaką reprezentuje. Reputacja ma istotne znaczenie także w działalności wydawniczej (reputacja czasopisma, redakcji, wydawcy).

Uczeni i czasopisma, które uważane są za wiarygodne i posiadają wysoką reputację mogą być traktowane jako tzw. autorytety kognitywne U ognili w anihoriiy). Wydaw.' nictwa i czasopisma, uważane przez określoną grupę uczonych za tego typu autorytety, mogą być identyfikowane przez badanie poglądów osób tworzących sieci praktyk. Helem Francke wskazuje na autorytet kognitywny jako główne kryterium wyboru źródeł infor. mucji przez osoby pozyskujące wiedzę poza własnym, bezpośrednim doświadczeniem. Autorytetami kognitywnymi są osoby, których twierdzeniom ufamy w konkretnej sytu-ucji lub sprawie; mogą to być także teksty⁷⁵ lub instrumenty realizujące podobne funkcje. Czynniki, wpływające na bycie autorytetem kognitywnym w znacznym stopniu zależą od rodzaju odbiorców (sieci praktyk). Na decyzję o uznaniu dokumentu za autorytet kognt-tywny wpływa, między innymi, jego nośnik, co jest powodem stosunkowo powolnego od-chodzenia od publikacji drukowanych do elektronicznych, w szczególności Opcn Access [Francke 200H, s. 120].

Jako wyznaczniki poziomu jakości działalności naukowej można stosować także bardziej sformalizowane metody, w tym wskaźniki publikowania. Sprowadza to jednak nie

bezpieczeństwo łatwego wypaczenia idei kontroli jakości treści naukowych [Monastcrsky 2006; Revhcim 2002]. Można także mieć wątpliwości co do tego, komu w rzeczywistości w tradycyjnym systemie publikowania naukowego była potrzebna kontrola jakości -uczonym, których chronić miała przed otrzymywaniem publikacji niskiej jakości czy po prostu błędnych, czy może raczej wydawcom, którzy musieli stworzyć system eliminacji publikacji ze względu na niewydolny system publikowania, gdzie chętnych do ogłaszania swych dziel jest znacznie więcej, niż pozwalają na to techniczne i ekonomiczne możliwości wydawców. Kontrola jakości ma dla uczonych różne znaczenie, w zależności od

" Helena Francke proponuje trzy sposoby określenia poziomu autorytetu tekstu: określenie osób związiuyd 'jego powalaniem (autorów, redaktorów, recenzentów); badanie historii tekstu; przydatność Ula odbiorcy poe-kużywanie ważnych treści odpowiednio sformatowanych i sformułowanych (Francke 2008, s. 316). Sposobytc nie dają jednak jednoznacznych wyników i mogą być traktowane pomocniczo.

fligi ■ publikacji może być wykonywana w dwojaki sposób: nowy i iradycyj* ^aja^ |jy ,₀ ukie, które nic mogłyby islnieć bez funkcjonowania środowiska L\ve Sr tfołna (u także zaliczyć metody oceny jakości, które mogły co prawda j_c(jnak uległy poważnym modyfikacjom. Przykładem jest rcccnzowa-f ji* "^c/j_c?a'su pojawienia się pierwszych czasopism naukowych, ale w środowisku ¹⁵ /(ifli'^c | <_z0 /modyfikowane, Metody tradycyjne obejmują sposoby zapewnienia ! L przed Internetem, które nie uległy poważnym zmianom pod wpływem iRSo^ch technologii.

łyd ma oceniany akt komunikacji - na przykład w frakcic komunikacji ^c/ct^{0 S} jJdzy specjalistami podobnego poziomu i specjalizacji, kontrola jakości

jjjia#'    drukowanych kontrolę jakości przeprowadza się w różny sposób:

pl«P^u nslncj oceny, sytuacja stosunkowo rzadka, gdyż materiały przekazywane przez przynajmniej przeglądane przez redaktora czasopisma. Pomijanie kontroli ^ materiałów konferencyjnych, gdzie referaty są kwalifikowane na podsta-Abstraktów oraz dla szarej literatury.

j materiałów wpływających do redakcji wykonywany przez redaktora, najeżę-* ^J/onego doświadczonego i dysponującego odpowiednim prestiżem. Ma on też ^ _na formę publikacji. Czasem wpływ redaktora jest tak duży, że staje się on niecnym współautorem publikacji.

° _cg|ąd materiałów przez zespól redaktorów. Praca może wówczas przebiegać dwueta-' _nąjpicnv odbywa się ocena przez redaktora odpowiedzialnego, a następnie przez

Sonia redakcji.

, Recenzowanie stanowi rozwinięcie poprzednich sposobów. Istnieje kilka wariantów _(ego systemu. Różnice dotyczą liczby recenzentów, tego czy nazwiska recenzentów I _aUjorów są im odpowiednio nawzajem znane⁷⁶, stosowania powtórnych recenzji po poprawkach autora [Ncntwich 2003, s. 370J.

przedstawione sposoby oceny jakości publikacji pozostają w „długim cieniu Oldenbur-_fl» jj io określił Jean-Claude Guedon [Gućdon 2001]. Oznacza to, że pomimo zmian, powodowanych cyfryzacją środowiska nauki, wciąż realizowany jest model Hemyego Oldenburga, twórcy pierwszego czasopisma naukowego, oparty na ścisłym powiązaniu oceny jakości i rozpowszechniania wiedzy, którego efektem są tzw. czasopisma recenzowane. Nowe środowisko pozwala jednak, a może nawet wymusza, rozdzielenie certyfikacji od rozpowszechniania [Armbruster 2008b]. Stąd, oprócz stosowania wcześniejszych metod, powstają nowe formy kontroli jakości, typowe dla publikacji elektronicznych. Można je podzielić na dwie grupy - ocena wykonywana przed opublikowaniem i później⁷⁷:

I. Ocena przed formalnym opublikowaniem:

• Recenzowanie otwarte (komentarze): teksty są umieszczane na stronie Web czasopisma i każdy zainteresowany może przekazywać komentarze na ich temat. Redaktor nie wybiera recenzentów, a raczej otwiera dyskusję. Dane zarówno autora, jak i komentujących nie są ujawniane, chociaż powinni oni być zarejestrowani (komentarze nie powinny być całkowicie anonimowe). Środowisko cyfrowe daje tu nowe możliwości, takie jak na

W tym zakresie wyróżnić można recenzje „ślepe" w jedną stronę - gdy recenzenci znają nazwisko aulom, ora/ w obie strony, gdy nazwiska autorów ani recenzentów nie są im nawzajem znane. To drugie rozwiązanie jest slosowanc częściej ze względu na korzyści: pozwala recenzentowi na swobodną krytykę bez obawę o reakcję autora. Dzięki temu, że redaktor znu obu, działu on jak filtr, wyłapując ewentualne opinie niesprawiedliwe. Brak jakiejkolwiek anonimowości może wpływać na sposób oceniania prac.

” Pomimo tego, żc obie formy oceny znane są także w publikowaniu tradycyjnym, funkcjonowanie tekstu publikacji w środowisku cyfrowym znacznie ułatwia ocenę po opublikowaniu. / czego wynika różnorodność form takiej oceny. Poza lym środowisko cyfrowe umożliwia ocenę poprzez bardziej bezpośrednią wymianę opinii, co upodabnia jq do pierwotnych form oceny jakości pracy naukowej, dokonywanej podczas dyskusji po odczytaniu trbtu przez autora w trakcie zebrania towarzystwa naukowego.

195