38087 img001 (66)

16. CYTOKINEZA ORAZ TWORZENIE I BUDOWA ŚCIANY KOMÓRKOWEJ

16.1. CYTOKINEZA

s

16.1.1. Istota cytokinezy

Termin cytokineza wprowadził Whitman Już w roku 1887. Oznacza on prooim podziału cytoplazmatycznej części komórki w odróżnieniu od podziału Jądru kariokinezy. Zgodnie z prof. Olszewską (1971), będącą w latach sześćdziesiątych autorką wielu oryginalnych prac z dziedziny cytokinezy,istota togn procesu polega na zindywidualizowaniu w komórce macierzystej dwóch lub więcej komórek potomnych wskutek powstania błony komórkowej, która Je oddziela. W komórkach roślinnych Jednocześnie z tworzeniem plazmolemy powstaje nowa ściana komórkowa.

16.1.2. Rodzaje cytokinezy

U roślin wyróżnia się dwa podstawowe typy cytokinezy. Vf Jednym z nich błona cytoplazmatyczna rozdzielająca komórki potomne wytwarzana Jest najpierw w postaci pęcherzyków pojawiających się w centralnej części komórki macierzystej, na obszarze fragmoplastu. Następnie, w miarę przybywania pęcherzyków, rozszerza się ku brzegom komórki macierzystej. Kierunek podziału Jest więc^ odśrodkowy (centryfugalny) rycina 16.1 A.

W drugim typie cytokinezy rozdzielenie protoplastów potomnych Jest wynikiem wpuklania się do wnętrza komórki macierzystej jej plazmolemy. Kierunek podziału Jest w takim przypadku zawsze dośrodkowy (centrypetalny) rycina 16.1B.

Z ewolucyjnego punktu widzenia bardziej prymitywny Jest drugi typ cytokinezy. Jest on charakterystyczny dla Prokariota, wielu niższych Eukario-ta, a także występuje w mikrosporogenezie u okrytonasiennych, szczególnie u dwuliściennych. Natomiast podział komórki z udziałem fragmoplastu i przegrody pierwotnej występuje z reguły w tkankach somatycznych, a czasem również w sporogenezie u roślin wyższych. Formą pośrednią między tymi dwoma podstawowymi postaciami cytokinezy Jest taki typ podziału komórki, w którym wprawdzie błona cytoplazmatyczna dzieląca komórki siostrzane stanowi przedłużenie plazmolemy komórki macierzystej, ale między Jądrami potomnymi

Ryc.16.1. Najczęściej spotykane u roślin typy cytokinezy (wg Olszewskiej, 19?1)I A-z udziałem fragmoplastu i wytwarzaniem przegrody pierwotnej, B - przez wpukle-nie plazmolemy, wciskanej przez wrastającą do wnętrza ścianą komórkową

występuje fragmoplast. Kierunek rozdzielania protoplastów jest tu dośrodkowy, a więc taki, jak w najbardziej prymitywnym typie cytokinezy.Taki typ podziału komórki można obserwować u Zygnemaceae.

Niezależnie od typu cytokinezy, proces ten u roślin związany jest z reguły zarówno z podziałem protoplastu jak i tworzeniem ściany komórkowej. Zaangażowanych jest tu wiele podstawowych struktur komórkowych dostarczających materiału tak do budowy ściany jak i błony komórkowej^

16.1.3, Płaszczyzny podziału komórek

Miejsce 1 kierunek podziału ma ogromne znaczenie dla losów każdej z komórek potomnych. Na ogół w czasie cytokinezy poszczególne składniki protoplastu rozdzielają się równomiernie (podział symetryczny) np. w meryste-mie korzeniowym. Znane są jednak przykłady nierównomiernych (asymetrycznych) podziałów komórek, np. w ontogenezie aparatów szparkowych typu traw i w rozwijających się ziarnach pyłkowych oraz w rozwoju włośników. Co jest czynnikiem sprawczym w inicjowaniu cytokinezy i co wyznacza jej płaszczyznę