38463 skanuj0007

Kazimierz Ożóg, Ustna odmiana języka ogólnego

mówionego mającą największy uzus i związaną z codzienną komunikacją” (Wilkoń, 1987, s. 61).

Wariant nieoficjalny (potoczny) zawiera utrwalony w nim „naiwny” obraz świata, obraz zdroworozsądkowy, najbliższy doświadczeniu przeciętnego użytkownika języka. Wariant ten pełni istotną rolę kulturową - jest mianowicie interpretantem innych odmian i stylów języka. Stanowi on centrum języka, a wszystkie inne odmiany mają w stosunku do niego charakter wtórny. Jerzy Bartmiński uważa, że wariant potoczny to także centrum systemu stylowego języka polskiego (patrz hasło: Styl potoczny).

W warstwie fonetycznej wariant nieoficjalny cechuje mniejsza staranność, częste są w nim redukcje głosek, uproszczenia grup spółgłoskowych, niedokładności artykulacyjne.

Tempo mowy jest zwykle szybkie, intonacja zróżnicowana, często występuje akcent logiczny.

Słownictwo wariantu potocznego odnosi się do podstawowych, egzystencjalnych sfer życia człowieka, śwdata przyrody, zjawdsk z życia społeczno-gospodarczego. Zawiera ono zarówno wyrazy neutralne, wspólne z innymi odmianami, np. spać, chich, mleko, dom, burza, ceny, podwyżka, przedstawienie, jak i wyrazy charakterystyczne tylko dla tego wariantu, będące często jego wyróżnikiem, np. nerwus, naiwniak, pijus, tłuścioch, cud bluzeczka, elegancik. Jest to w znacznej mierze słownictwo dotyczące człowieka, jego życia w społeczności, w rodzinie, jego cech charakteru, wad i zalet, np. rudzielec, łysielec, karciarz, bajerować, szabrować, bawidamek, forsiasty, pajacowaty, gderała, pichcić, męko-hć, niedbaluch, cymbał, gadulski (por. Buttler, 1977, 1978).

Znajduje się tu wiele rzeczowników konkretnych określających realia życia codziennego, np. chałtura, kilo, kumpel, koleś, butelczyna, fucha, fuks, gaga-tek, ziółko. Stosunkowm mało zaś jest wyrazów abstrakcyjnych, a ma to sw'oją przyczynę w myśleniu potocznym nastawionym raczej na myślenie konkretne niż abstrakcyjne, raczej na analizę konkretów- niż na ich syntezę. Niewdele odnajdziemy tu przysłówków- i przymiotników. Uderza brak przymiotników w funkcji atrybutywnej, występują one raczej jako składnik predykacji, np. on jest leniwy, głuchy jest, to niegłupifacet, ależ to jest ładna sukienka. Brak ten kompensowany jest przez częste występowanie zaimków nieokreślonych typu jakiś, jakaś, jakieś, taki, laka, takie, jakieś tam. Zaimki te powodują, że w nieoficjalnym wariancie odmiany ustnej występuje często niedookreślona grupa nominalna, np. jakiś tam facet, taka tam dziewczyna, jakieś dziecko, jeden student, taki. tam człowiek (por. Pisarkowa, 1975).

Charakterystyczną cechą wariantu potocznego jest jego ekspresywmość, którą wyrażają setki wyrazów' określających emocjonalny stosunek mówiącego do rzeczywistości, por. serdeńko, ordynus, wódeczność, ważniak, karcio-chy, mięcho, chamuś, wieńcowa.

Bibliografia

A b r a m o w i c z Maciej. B a r t m i ń s k i Jerzy (red.), 1989, Tekst ustny - lexte orał, Wrocław.

Anusiewicz Janusz, S k a w i ń s k i Jacek, 1996, Słownik polszczyzny potocznej, Warszawa.

Bart miński Jerzy, 1989, Opozycja ustności i literackości a współczesny folklor, „Literatura Ludowa”, nr 1.

B u 111 e r Danuta, 1977, Polskie słownictwo potoczne, „Poradnik Językowy”, nr 2, 4.

B u 111 e r Danuta, 1978, Struktura polskiego słownictwa potocznego, w: Studia nad składnią polszczyzny mówionej. Księga referatów konferencji poświęconej składni i metodologii badań języka mówionego (Lublin 6-9 X 1975), Wrocław.

Dunaj Bogusław (red.), 1979, Wybór tekstów języka mówionego mieszkańców Krakowa, Kraków.

Dunaj Bogusław, 1981, Odmiana oficjalna i nieoficjalna języka mówionego, w: tenże (red.), Studia nad polszczyzną mówioną Krakowa, 1. Kraków.

Dunaj Bogusław, 1985, Sytuacja komunikacyjna a zróżnicowanie polszczyzny mówionej, „Język Polski” t. LXV.

D unaj Bogusław, 1989, Język mieszkańców Krakowa, cz. I, Zagadnienia teoretyczne, fonetyka, fleksja, Kraków.

F u r d a 1 Antoni, 1973, Klasyfikacja odmian współczesnego języka polskiego, Wrocław.

F u r d a 1 Antoni, 1977, Językoznawstwo otwarte, Opole.

G r a b i a s Stanisław, 1997, Język w zachowaniach społecznych, Lublin.

J a s s e m Wiktor, 1962, Akcent języka polskiego, Wrocław.

J as s e m Wiktor, 1973, Podstawy fonetyki akustycznej, Poznań.

Klemensiewicz Zenon, 1961, O różnych odmianach współczesnej polszczyzny, w: tenże, W kręgu języka literackiego i artystycznego, Warszawa.

Kurzo w a Zofia, Śliwiński Władysław (red.), 1994, Współczesna polszczyzna mówiona w odmianie opracowanej (oficjalnej), Krakowi

Lubas Władysław (red.), 1978-1980, Teksty języka mówionego mieszkańców miast Górnego Śląska i Zagłębia, t. I, II, cz. 1-2, Katowice.

Lubas Władysław, 1979, Społeczne uwarunkowania współczesnej polszczyzny. Szkice socjolingwistyczne, Krakowi

Mazur Jan, 1986, Organizacja tekstu potocznego. Na przykładzie języka polskiego i rosyjskiego, Lublin.

M u k a ? o v s k y Jan, 197C, Wśród znaków i struktur. Wybór szkiców, Warszawa.

O n g Walter J., 1992, Oralnośó ipiśmienność. Słowo poddane technologii, Lublin,

Ożóg Kazimierz, 1990, Leksykon metatekstowy współczesnej polszczyzny mówionej. Wybrane zagadnienia, Kraków.

Pisarek Walery, 1991, Zróżnicowanie języka narodowego, w: Stanisław Urbańczyk (red.), Encyklopedia języka polskiego, Wrocław.

Pisarkowa Krystyna, 1975, Składnia rozmowy telefonicznej, Wrocław.

P i s a r k o w a Krystyna, 1978, Zdanie mówione a rola kontekstu, w: Studia nad składnią polszczyzny mówionej. Księga referatów konferencji poświęconej składni i metodologii badań języka mówionego (Lublin 6-9 X 1975), Wrocław.

Skubalanka Teresa, 1976, Założenia analizy stylistycznej, w: 1 lenryk Markiewicz, Janusz Sławiński (red.), Problemy metodologiczne współczesnego literaturoznawstwa, Kraków.

Stieber Zdzisław, 1966, Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego, Warszawa.

U r b a ń c z y k Stanisław', 1968, Rozwój języka narodowego. Pojęcia i terminologia, w: Szkice z dziejów języka polskiego, Warszawa.