38973 Obraz (17)

212 Dziecko jako naukowiec: Piagetowska teoria rozwoju poznawczego

badania Martina Hughesa: dzieci miały „ukryć” figurkę przed dwoma policjanci! mi na makiecie (pokazanej na ryc. 6.5), składającej się. z dwóch skrzyżowanych?!^: ścianek, wystarczająco wysokich, by zakryć figurkę. Zadanie wymagało od dzi_ecj?l niebrania pod uwagę tego, co same widzą i skupienia się tylko na punkcie widz_e H nia postaci, tzn. musiały zachować się nieegocentrycznie. Jak stwierdził Hughes ' ^: już trzyipółletnie dzieci potrafiły umieścić figurkę we właściwym sektorze. Wyu|j| d ten różni się od założeń Piageta, a różnica, zdaniem Donaldson, wynika z tego, ż_c ^ zadanie to było bardziej życiowe, niż zadanie z trzema górami.

Wiele innych prac wykazało, że dzieci dużo młodsze niż siedmiolatki zachowują się w pewnych okolicznościach nieegocentrycznie. Dużo zależy od zadania i wym_a. 9 gań stawianych dziecku. Zatem pogląd, że istnieje jakiś określony wiek (7 lat luh dowolny inny), w którym pojawia się zdolność zmiany własnego punktu widzenia -jest nie do przyjęcia. Jasne stało się także to, iż zdolność zmiany własnej perspektywy można charakteryzować pod względem trzech następujących kategorii:

« Zmiana w obszarze percepcji, tj. uświadomienie sobie, że inne osoby widzą i i słyszą z odmiennego punktu widzenia;

® Zmiana w obszarze uczuć związana ze zdolnością oceny czyjegoś stanu ęmo: cjonalnego;

• Zmiana w obszarze poznawczym, czyli zdolność uznania tego, co wiedzą inni.

Rozwój tych trzech aspektów wcale nie przebiega jednakowo. Najpierw pojawia ! się percepcyjna zmiana perspektywy widoczna w „pokazywaniu” (Leinpers, Fla-vell, Flavell, 1977). Nawet roczne dziecko poproszone o pokazanie zabawki siedzącemu naprzeciw dorosłemu, uniesie zabawkę do góry. Dziecko półtoraroczne nie tylko ją podniesie, ale i obróci w kierunku drugiej osoby. Jeśli dostanie sześcian bez jednej ścianki, na którego dnie wklejony będzie obrazek, dwulatek tak obróci sześcian, by dorosły mógł zobaczyć, co jest w środku, nawet, jeśli dziecko pozbawia się tym samym możliwości oglądania obrazka. I z pewnością nie jest to działanie egocentryczne. Zatem już w 2. r. ż. dzieci pod pewnym względem świadome są tego, że inni widzą inaczej, przy czym osiągnięcie rozwojowe nie pojawia się od razu, lecz stopniowo.

Afektywna zmiana perspektywy pojawia się nieco później, choć wciąż w dość wczesnym wieku. Wykazało to, na przykład, badanie dzieci w wieku przedszkolnym, którym opowiedziano kilka krótkich historyjek o pewnej postaci, a następnie poproszono o dobranie do każdej z nich obrazków twarzy przedstawiającej odpowiednie emocje (szczęśliwy, zły, przestraszony lub smutny). Już trzylatki, ze zmiennym skutkiem, a czterolatki zupełnie' biegle rozpoznawały, jak ktoś mógłby się czuć w danej sytuacji (Borke, 1971). Jeżeli chodzi o zmianę perspektywy poznawczej, badania nad teorią umysłu (o której mówiliśmy w rozdz. 5., a jeszcze bardziej szczegółowo opowiemy w rozdz. 8.) wykazały niezbicie, że dzieci pod koniec okresu przedszkolnego są w stanie uwzględniać przekonania innych osób.

i; Świadczy to o tym, że w wieku około 5 lat są już dość biegłe w przyznawaniu, że poglądy je.jniogąj:óżni'ć'śię~o'd'ich-właśnych. A zatem potrafią odkryć to, co inni ludzie widzą, czują i o czym myślą, i czynią w tym zakresie znaczne postępy, które ciągną się przez cały okres przedszkolny.

Konkretny przykład zjawiska egocentryzmu, jaki tu analizujemy, ukazuje trudności, jakich nastręcza Piagetowski etapowy model rozwoju, i które zaobserwować można także w innych obszarach. Rozwój rzadko przyjmuje formę stopniową, na jaką wskazywałby ten model. Dokładniejsze badania ujawniają istnienie ciągłości, czego nie uwzględnia teoria oparta na okresowo pojawiających się zmianach jakościowych. Powszechnie uznaje się także, że Piagetowski model „ogólnego rozwoju” należy zastąpić podejściem zakładającym jednak określony zakres zmian. Rozwój różnych funkcji, które Piaget wkładał do „jednego worka”, często przebiega w różnym tempie i różnymi drogami.

Podsumowanie

Piagetowska teoria rozwoju poznawczego jest tak głęboka i rozległa, że żadne inne ujęcie rozwoju nie może się z nią równać. Główną zasługą Piage-ta byio przedstawienie systemu pojęć, który łączył różne funkcje poznawcze poprzez wyjaśnianie ich w kategoriach podobnych, procesów, takich jak asymilacja, akomodacja, powstawanie operacji, egocentryzm itd., oraz pozwalał na śledzenie funkcjonowania poznawczego dziecka w kolejnych przedziałach wiekowych, przez co ukazywał istnienie ciągłości wysiłków mających na celu poznanie świata przez dziecko - od momentu narodzin aż do osiągnięcia przez nie dojrzałości.

. Inteligencja, zdaniem Piageta, powinna być ujmowana jako środek adaptacji do otoczenia, zatem za swój cel przyjął on prześledzenie, jakim sposobem dzieci stają się coraz bardziej zdolne do adaptacji. Nie interesowały go jednak różnice indywidualne, a tym, co go rzeczywiście zajmowało była natura rozwoju, czyli sposób, w jaki ograniczony zakres wyposażenia noworodka ewoluuje w kierunku skomplikowanego umysłu osoby dorosłej. By wyjaśnić ten postęp, Piaget odciąt się od poglądów mówiących, że to tylko kwestia nagromadzenia wiedzy, a położy) nacisk na aktywny charakter prób zrozumienia otaczającego świata nawet u najmłodszych dzieci. Dzieci są bardzo ciekawe swojego środowiska, chcą je zgłębiać i badać. Nie czynią tego jednak w sposób przypadkowy: „wybierają" spośród swoich doświadczeń to, co jest spójne z już posiadaną strukturą psychiczną. Zatem wiedza jest przez nie konstruowana; wyłania się z aktywnego badania przez dziecko przedmiotów i pojęć, a to znaczy, że dziecko postępuje jak „maty naukowiec”. Usiłuje zrozumieć nowe doświadczenia drogą eksperymentowania, starając się dopasować te doświadczenia do posiadanych sposobów rozumowania, a jeśli nie jest to możliwe, rozszerzając je lub tworząc nowe sposoby.

Obserwacje Piageta skłoniły go do przyjęcia poglądu, że sposób pojmowania świata przez dzieci rozwija się w sposób etapowy, a nie ciągły. Jego' zdaniem istnieją cztery główne stadia na drodze od narodzin do dojrzałości, a każde z nich prezentuje inny jakościowo sposób rozumowania:

1.    Stadium sensoryczno-motoryczne, od urodzenia do końca 2. r. ż., kiedy dzieci nie są jeszcze zdolne do reprezentacji umysłowej, dlatego wiedzę na temat przedmiotów czerpią z bezpośrednich działań na nich.

2.    Stadium przedopęracyjne, trwające od około 2, do około 7. r. ż., w którym dziecko rozwija myślenie symboliczne, język i zabawę na niby.

3.    Stadium operacji konkretnych, od około 7. do około 11. r. ż., w którym dziecko nabywa zdolność systematycznego rozumowania i logicz-