39081 Strona125

nik tworzy w tych warunkach barwne pary, lo znaczy, że jest on niały termicznie i że warto prowadzić jego dalszą ocenę przydatności do mas pirotechnicznych. Jeśli natomiast barwnik topnieje na długo przed pojawieniem się barwnego dymu lub też pęcznieje I rozkłada się z wydzieleniem dymu bezbarwnego lub brudnosza-iego, to z pewnością nie nadaje się on do dymów sygnalizacyjnych.

Przy pomocy opisanej próby, jak również przez bezpośrednią ocenę w masach pirotechnicznych ustalono, że spośród szeregu barwników organicznych najbardziej stałymi są te, które mają prostą budowę.

Ponadto ustalono, że obecność w barwnikach niektórych grup może stać się przyczyną nieobecności barwnych par przy ogrzewaniu.

Spośród takich grup wymienić należy przede wszystkim:

1. Sulfonowe w rodzaju R—S0₃H lub R—SO^Na albo R—SO3K.

Na przykład nitroanilina (I) paruje już przy słabym nagrzewaniu i tworzy żółte pary, a sulfonitroanilina (II) nie daje barwnych IMir nawet przy silnym ogrzewaniu; długie ogrzewanie w bardzo wysokiej temperaturze prowadzi jedynie do rozkładu.

NO,

Nil,

no,

,    1    0 n

NU,

2.    Grupy R—O—Me (Me-metal) — na przykład benzenoazobeta-no/tol (III) łatwo paruje w stosunkowo niewysokich temperatu-inch (250—300°C) dając pary oranżowoczerwone, a sól sodowa tego związku (IV) nie daje barwnych par nawet przy ogrzewaniu do stosunkowo wysokich temperatur.

OK    O Na

3. Grupy benzydynowe N —ć >—<    N ^: barwników

itrowych — na przykład żółty barwnik chryzamina G, w którym rnajdują się dwie grupy kwasu salicylowego sprzężone z dwukrotnie dwuazowaną benzydyną, nie daje barwnych par przy ogrzewaniu.

Również barwniki siarkowe nie dają barwnych par, a więc nie odpowiednie jako substancje dymotwórcze.

m

Natomiast jednonitroaminy (półprodukty), barwniki azowe, dwufenylometanowe, trójfenylometanowe, tiazynowe i antrachi-nonowe są często stosowane jako barwne substancje dymotwórcze.

Związki jednoni troaminowe. Przy odparowaniu najprostszych nitrozwiązków można otrzymać jedynie dymy żółte. A ponieważ wielonitrozwiązki posiadają najczęściej silne własności wybuchowe, przeto dla uzyskania dymów żółtych wykorzystuje się zwykle jedynie jednonitrozwiązki. Żółty dym dobrej jakości można otrzymać przy odparowywaniu nitroanilin i nitro-toluidyn.

Wadą tych związków jest ich znaczna lotność już w temperaturze pokojowej oraz zdolność do samozapalania przy ogrzewaniu.

Przedstawiciel tej grupy barwników, p-nitroanilina NOa-Cf H4-NH2, stanowi żółte kryształy o dobrej rozpuszczalności w wodzie, o ciężarze właściwym 1,42 G/cnrP, temperaturze topnienia 147' C; paranitroanilina sublimuje intensywnie już w temperaturze 200 C; w temperaturze 420 C sama zapala się.

Barwniki azowe wykorzystuje się dotąd jedynie do otrzymywania dymów żółtych i czerwonych. Najczęściej stosuje się prosto związki stałe termicznie zawierające jedną jedynie grupę azową.'

Przy sprzęganiu dwuazowanej aniliny z pochodnymi benzenu (aniliną, fenylodwuaminami, kwasem salicylowym) uzyskuje się barwniki wyłącznie żółte lub brązowe. Spośród nich do uzyskania żółtego dymu może być użyty aminoazobenzen i inne.

Aminoazobenzen < -n n-¹^ V-nii. stanowi niemal nierozpuszczalne w wodzie żółte kryształy lub brązowy proszek o temperaturze topnienia wynoszącej 127°C.

Brązowy dym można uzyskać przez odparowanie chryzoidyny (zasady lub chlorowodorku):

Kil,

Chryzoidyna — zasada — ma temperaturę topnienia 117 C, ciężar właściwy około 1,4 G/cm³; w wodzie jest nierozpuszczalna: sól kwasu solnego rozpuszcza się w wodzie, daje brązowe kryształy o żółtym połysku.

Przy sprzęganiu dwuazowanej aniliny lub naflyloaminy z pochodnymi naftalenu (z a i //-naftolem lub naftyloaminami) otrzymuje się barwniki czerwone, oranżowe lub bordo. Wiele z nich może być wykorzystanych do uzyskiwania barwnych dymów.

1

Jedną z ważnych zalet tych barwników jest łatwość ich wyrobu,