30184 P1190082 (2)

ZAGADKI OKRESU PIZEDPAŃST*OV(GO

9*

IMKU    (1973X Owtao gupc ■ i MiWajęć-dwidaptu obiek

tów (co npME( połowa z mdi wym*g| dalszych «uyfikaqU. lokowanych Htcacłaej wyżynnie; na ncfcrfc wzgórz — co samo w sobie wydaje się interesującym ewenementem. Wszystkie lepnrzrnrurą typ piertcłeniowaty o zamkniętej han walów. Utnę są mwwm ich formy, a także wzorce rozplanowania waimnntga — manty ck> czynienia z ntackrani zarówno jedno- jak i wieło-człooowymt ritulia y wznoszono w kramu ikry skrzyniowej bądź rusztowej przy czyaa aa ■—■*"“ jest óaiiniąri To, co wyróżnia grody mak> pahtae na de fciuujijj z ego okresu, to przede wszystkim rozmiary Są to z reguły obiekty duże Co powierzchni 3-5 ha) i bardzo duże (do 10 ha). Z i nMąąry jest takt. że utaęhic wałów brak w widu przypadkach śladów zabudowy wewnpnną. choć w mektfityth grodach (w Szczaworyżu, Stzado-wie) lali lajflnni n pozoarałośo chat typu półziemiankowego. Zatem również z tego    wMjeńia bnk w tej grupie grodów jednego, czytelnego wzorca.

Tiurkao tez jednoanaczme określić charakter zajęć mieszkańców. Przypuszcza aę ze ntomą rolę w ich życiu codziennym odgrywała metalurgia żelaza i metali hoioawydL

hotaieaKB podstawowej wagi pozostają funkcja i datowanie grodów mało-imhiih Pm lądaian przeważa! pogląd, że budowę przynajmniej niektórych gntńri mdi (Saradowa. CbodEka) ndrur.k można nawet do VII w. W przypadku (kodfej — jufcogn z mefii żnyi b grodów położonych nizinnie, w dolinie rzeki Oaafcflti, najstarsze dary deadroduanaiogjczne, uzyskane ostatnio z drew -nonej Wacka odkrytej na majdanie grodziska, wskazują, że wybudowano ją nie wczeSmet taż w pierwszej połowie V1H w. Zarazem brak jest danych pozw ą -łających przyjąć, że ta potężna fortyfikacja z trzema pierścieniami wałów, o po-wmrhni p"—d 7 ha. mogła funkcjonować jeszcze po powstaniu państwa IS Ihmyk-Srwhowa 2000. Zdumiewa przytłaczająca wielkość tego przedsięwzięcia. Jakie były rzeczywiste przyczyny tych monumentalnych inwestycji? Ich ■ ■ tiki rne uzasadnia ani poarncjal demograficzny mieszkającej w pobliżu łndnower, ani tym hardziej zabudowa wewnętrzna — niewidka w stosunku do powiecadmi grodu. Jak irzne zastępy zbrojnych musiałyby bronić obszaru wzdhiz knh wałów (wkładka ryc. 100? Nasuwa się przypuszczenie, że obiekty tego rndzagi. nkłfini w drak regionu, były przede wszystkim manifestacją władzy; nie anoOna leż wykluczyć, że miały jeszcze inny. dodatkowy- wymiar aymbakczny. Zapewne w okresach zagrożenia spełniały też rolę refugiów, órtryd potrzebom oknłaznydi mieszkańców, jak i gromadzonego przez nich nwemarza. W Chodkku podziw budzi jakość wykonania, a nade wszystko bogaty, niespotykany na innych sonawfckach tego okresu, program dekoracy jny omnlk nazwa jnrmUri typu chnrllifnwrkirgn* (por. ryc. 2.11) jest od lat db ¹ —i— ar wczesnego łredmuwieoa punkiem odniesienia i H I charafc li i j i ■ ■ej wytwórczości gamranfciej.

imaych danych donaaąi wynfci badań widia iii aa mi gi i Stradowa — gro-dzefca o tłtampMtowaaym iddartrtr wałów (wkładka ryc. 11). Wznoszono je

w technice skrzyniowy w potoczeniu z palisadową, me snriodzoao normom nawiązań do technik konstrukcyjny ch znanych z lego okresu z Wieloch Mocaw, w postaci tzw suchego muru. Nowsze badania z bt rHrnrćrtTr śąiyt li XX w. wykazały. te górną granicę chronologiczną grodu właściwego (powierzchnia

I. 5 ha), jak i jednego z jego podgrodzi (tzw. Sarzyńskie) odnieść należy nawet do drugiej połowy XI w. - na tak późne darowanie wskazywały min wyniki analiz ceramiki. Zatem fortyfikacje grodu właściwego w Stradowie byłyby użytkowane w stosunkowo krótkim przedziale czasowym: od drogiej połowy X w do drugiej połowy XI w. (U. Maj, H. Zoll-Adamikowa 1992). Datowanie to burzyło koncepcję chronologiczną grodów wiśbńskich. Tymczasem nowsze dane dendrochionołogiczne umocnień jednego z podgrodzi Siadowa (tzw. podgrodzie C) wykazały, te czas ich powstania odnieść należy do IX w. (R Krąpiec 1998). Jaki zatem płynie wniosek z dotychczasowych prób darowania tego kompleksu? Przede wszystkim mamy do czynienia z zespołem wifłołaanwych fortyfikacji o niejednorodnej chronologii; część umocnień odnieść można do okresu plemiennego, podczas gdy inne. w tym tzw. gród właściwy, powstały już po uformowaniu się państwa. Pod ogólną nazwą „Stradćnr nirszt zą się więc różne chronologicznie i zapewne też funkcjonalnie zjawiska. To chyba wyjaśnia zastanawiające wielką, ponad 25-hektarową powierzchnię kompleksu fortyfikacji. kżóte w takiej formie chyba nigdy nie zaistniały jednocześnie. Można też pizyjąć te strefa tzw. grodu właściwego, datowana na okres wczesnopta-stowski. nie odnosi aę do najsutszego zespołu Soadowa.

Kwestia ta wiąże aę z kolejną interesującą obserwacją, z której wynika, te pczynajmniej kilka grodów małopołsłoch z okresu plemiennego funkcjonowało jeszcze w XI w_ a zatem już po powstaniu państwa. Do nafrptrj przebadanych spośród nich należą Naszacowke, które powstały około połowy V1B w. jako założenie wieloczłonowe o dużej powierzchni. W okresie funkcjonowania ośrodek ten przebudowywany byt jak wykazały badania Jacka Poleskiego (2004). co najmniej czterokrotnie, przy czym najmłodsza jego faza odnoszona jest do schyłku X w. lub do drugiej połowy XI w. Zdecydowanie mniejszy (o powierzchni około I ha) był gród w Zawadzie Lanckorońskiej, powsah najpewniej na przełomie VIII i IX w. Z czasem zamieniono go na obiekt dwuczłonowy, o powierzchni 9 ha. Jego ostatnią fazę wyznacza czas ukrycia skarbu monet — po połowie X w. Również grody w Będzinie (IX w.) i w Trzęsący nad Ropą (koniec VIII w.) funkcjonowały najpewniej do schyłku X a w ostatnim przypadku przypuszcza się, te nawet po łata dwudzieste XI w. (M Krąpiec.

J.    Poleski 1996).

Tajemniczo natomiast przedstawiają się. mimo wieWanich badań, kwestie chronologii najstarszego grodu wiśiańskiego na krakowskim Wawelu. Dotychczasowe daty dendrochionołogiczne są późne i dotyczą fortyfikacji powstałych po 1016 r. Również w świetle dotychczasowych puWikacg większość zabudowy Wzgórza Wawelskiego, w- tym jego najstarsza zabudowa monumentalna. odnoszona jest dopiero do schyłku X w. (por. rozdz. 10). Niewiele