40359 konspekt (16)

kategoriach ruchu zastosował do człowieka i społeczeństwa. Z powodu poglądów politycznych groziło mu niebezpieczeństwo ze strony zwolenników rewolucji mieszczańskiej, a z powodu ateizmu zaciekle atakowali go fanatycy religijni.

Pozostając pod silnym wpływem matematyki i fizyki, w kwestii sposobów poznania wypowiadał się ze stanowiska umiarkowanie racjonalistycznego. Zainspirowany fizyką Galileusza uważał, że wychodząc od podstawowych danych o naturze ludzkiej można, przy pomocy rozumowania dedukcyjnego zdobyć pewną wiedzę o człowieku i społeczeństwie. Dzięki rozumowi ściśle ujmujemy zjawiska ruchu, to znaczy wszelkie zmiany zachodzące w świecie, bowiem nawet zjawiska psychiczne mają naturę mechaniczną. Jego stanowiskiem w metafizyce był materializmijObiektywny jest tylko ruch mechaniczny, natomiast tzw. jakości zmysłowe są subiektywne. Niematerialne substancje to fikcja; realnie nie istnieje ani dusza ani istoty rzeczy. Świadomość jest funkcją organicznego ciała wziętego w całości. Także działanie ludzkie redukuje się do ruchu, ponieważ przyczyna celowa redukuje się do przyczyny sprawczej. Przyczyną podejmowanych decyzji są pragnienia, a ostatnie z pragnień nazywamy „wolą”. Wola też podlega konieczności i określając ją jako „wolną” dajemy wyraz braku zewnętrznego przymusu. Wolność polega na tym, że ludzkich pragnień nic nie ogranicza. Niemniej nie ma „wolności od konieczności”, bo konieczność to po prostu suma wszystkich okoliczności warunkujących działanie. Szczególnym rodzajem uwarunkowania są rezultaty ludzkiej refleksji. Często nie znamy uwarunkowań, ale to nie oznacza ich braku.

Naturalistyczna etyka i koncepcja życia społecznego^ Dobro rozumiał psychologistycznie jako cokolwiek, co jest przedmiotem ludzkiego pożądania, a zło to przedmiot jego niechęci. Dobro i zło to oceny ludzkie wynikające z odczuć wobec cech rzeczy. Natura zna tylko dobro i zło dla jednostki. Psychologizm i indywidualizm w etyce związany jest też z wyjaśnianiem w kategoriach psychologicznych genezy państwa i prawa. Pożądania mogą być racjonalne lub irracjonalne, ale w interesie pokoju społecznego państwo może zmuszać obywateli do działań rozmijających się z ich kryteriami. Człowiek z natury nie jest istotą społeczną lecz egoistyczną: każdy dba o własne dobro, a zwłaszcza o zachowanie swego życia. Wobec konfliktu interesów stanem naturalnym była walka wszystkich przeciw wszystkim, rodząca chaos i niebezpieczeństwa. Miarą powodzenia są rezultaty walki. Początkowo walka była wszechobecna, nie było praw ani obowiązków ograniczających ją. Ponieważ jednak taka walka przynosiła szkody wszystkim, ludzie aby uzyskać pokój opuścili stan natury. To nie dobra wola ani też uczucie sympatii, lecz egoistyczne dążenie do uniknięcia cierpień, brutalności i gwałtownej śmierci legły u podstaw życia społecznego. Ludzie zaczęli żyć jak gdyby byli skrępowani umową: każdy ustąpił część swych pretensji na rzecz społeczeństwa aby otrzymać obronę. Państwo powstało nie z natury, lecz z obawy i rozsądku. Wraz z nim powstało prawo i obowiązki moralne, obiektywna miara dobra i zła. Pojawia się u Hobbesa doniosła myśl, iż prawo i moralność nie są ponadludzkie, ich źródłem jest zmienna wola ludzi.

Po opuszczeniu stanu natury, w stadium państwowym, walka też nie ustała całkowicie, ponieważ nie wszyscy ludzie przestrzegają warunków umowy społecznej. Hobbes negatywnie ocenia ludzką drapieżność i okrucieństwo. Zwierzęta walczą o przetrwanie, a człowiek niekiedy dla próżności. Człowiek pragnie coraz większej mocy, nierzadko dążąc do likwidacji przeciwnika. Dążąc do unicestwienia drugich człowiek wybierał drogę zła moralnego. Honor w walce towarzyszy tylko nielicznym, przy czym Hobbes z pewną wyrozumiałością podchodził jedynie do niehonorowych czynów plebsu walczącego o zachowanie swego prymitywnego życia.

Moralność i prawo związane są z powstaniem państwa, w stanie natury były tylko subiektywne roszczenia do absolutnej wolności. Nikt nie miał obowiązków, w związku z czym naturalne uprawnienia nie były zabezpieczone. Dążąc do bezpieczeństwa osobistego - fundamentu szczęśliwego i wygodnego życia - ludzie zrzekli się części swych uprawnień ustanawiając reguły ograniczające wolność. W swej teorii prawa pozytywnego Hobbes zauważa iż nie można

17