42692 IMG48

krytyce ten ideał pięknej starości, zwłaszcza w ostatniej części swej księgi (Koh 12,1 - 7, zob. jednak także 6, 3 - 6)⁴. Godne podkreślenia jest naturalne ustosunkowanie się starotestamentowego człowieka do śmierci. Na prośbę Dawida, by Gileadczyk Barzillaj towarzyszył mu do Jerozolimy i był gościem na jego dworze, ten odpowiada: „Liczę obecnie osiemdziesiąt lat. Czy potrafię rozróżnić między tym, co dobre i co liche? Czy sługa twój potrafi zasmakować w tym, co zje i co wypije? Czy potrafi się wsłuchiwać w głos śpiewaków i śpiewaczek? [...] Pozwól słudze swemu powrócić. Umrę w swoim mieście obok grobu mojego ojca i matki” (2 Sm 19, 36 - 38). Podobną postawę wobec śmierci wykazują: Izaak (Rdz 27, 2), Jakub (Rdz 48, 21) i Józef (Rdz 50, 24), w literaturze pozabiblijnej natomiast — znana postać Achikara (por. 1,6 - 7, ANET 427).

Lęk przed śmiercią występuje bardzo wyraźnie w księgach Starego Testamentu; określają go zarówno wypowiedzi bezpośrednie, jak i obrazowe przenośnie. Motywacja jest tu raczej naturalno-doczesna niż religijna, choć refleksje religijne nad faktem i sensem śmierci rozpoczynają się już stosunkowo wcześnie. Nie bez znaczenia jest tu obawa przed bezpośrednim zetknięciem się z Bogiem lub z Jego sferą (np. Sdz 13, 22 — por. 6, 22); I posiada ona oczywiście głębsze uzasadnienie teologiczne⁵. Śmiertelna choroba powoduje również lęk nie tylko przed zbliżającym się rozstaniem z życiem, lecz także jako I wyraz dezaprobaty Bożej. W pieśni Ezechiasza włożonej w usta królowi judzkiemu i dołączonej do opisu Iz 38,9 - 20 perspektywa śmierci przedstawiona jest nader I wyraźnie: obok niepełnej ilości przeżytych lat i braku odczucia obecności Jahwe i ludzi na ziemi lęk przedstawiają tu takie obrazy, jak rozebranie domu lub zwinięcie namiotu | (Iz 38, 12), znany motyw przecięcia nici życia, skruszenie kości podobne do pożarcia I przez lwa (38, 13), perspektywa zstąpienia do Szeolu (38, 18). Obrazy te mają zresztą częściowo odpowiednik w Ps 102, 25; 55, 24 (por. Jr 17, 11). Z innych obrazów należy 1 wymienić obraz sidła lub sieci, opisany najpełniej u Joba (18, 7 - 10): „Męski krok jego I niepewny, zamiar gotuje upadek, bo nogi zawiodą go w sieć, porusza się, lecz między 1 sidłami. Pętlica chwyciła się pięty, pułapka zamknęła się nad nim. Zasadzka na ziemi I ukryta, potrzask nań czeka na drodze”⁶. 2 Sm 22, 6 mówi w dziękczynnej pieśni Dawida I o „pętach Szeolu” i „sidłach śmierci” (por. Ps 18, 6). Później obraz ten oznacza także I nieodwołalny sąd Boży łączony w piśmiennictwie apokaliptycznym ze śmiercią (por. w Apokalipsę Izajasza - Iz 24 17 - 18)⁷. Sidło, sieć i pozostały sprzęt łowczy użyte w takim znaczeniu mają liczne analogie w literaturze pozabiblijnej (mezopotamskiej i egipskiej) częściowo znacznie starszej od ksiąg biblijnych⁸. Niebezpieczeństwo śmierci i związany z nim lęk wyraża również obraz wód, rwących strumieni lub nawet ] niebezpieczeństwo marynarzy na morzu (por. Ps 124,4 - 5; 107,23 - 28; Jon 2, 3 - 10). I Suche łożyska rzek napełniają się niekiedy w Palestynie nagle rwącą wodą, zabierając I

*    Por. R. Kroeber. Der Prediger. Berlin 1963 s. 143 i 155-157, nadto także wnikliwe uwagi u: D. Lys. l.'Ecclesiaste ou que vaut la vie? . Lille 1973 s. 226-246 (rozpr. dokt).

‘ Por. Wachter, jw. s. 127-157.

*    Komentarz do tego tekstu zob. F. Horst. Hiob. 2 Aufl. Bd. 1. Neukirchen 1969 s. 270-271 iCz.Jakubiec. Księga Hioba. Poznań 1974 s. 140.

¹ Komentarz zob. O. K a i s e r. Der Prophet Jesaja. Kapitel 13-39. Góttingen 1973 t. 154. Nl uwagę zasługuje gra słów: pahad wapahat wapak używa jej także tekst Jr 48, 43 - 44 (Lm 3, 47). Śmierć często jest przedstawiana jako myśliwy lub łowca ptaków.

*    Teksty podaje Wichter, jw. s. 40-44.

10