42948 P1240335

nyck wczesnych popielnic twarzowych możemy na podstawie    przytoczonych

przykładów wnosić o noszeniu wówczas zapinek na piersi (Sośnica)    lub

w okolicach szyi (Zakrzówek - przy prawy barku)⁹⁵; druga    lokalizacja

kooweniuje z tradycyjny alejscen rysunków szpili (bądź dwóch szpil).Przekaz dotyczący szpil interpretuje się zazwyczaj w następujący sposób; szpilami spinano luźną szatę wierzchnią na prawy barku, dajac ty samym wlęk-szą swobodą ruchów prawicy, operującej bronią, narzędziem itd.    Nie

należy Jednak upatrywać ścisłej analogii pomiędzy bardzo licznie występującymi piktogramami szpil a Jednostkowy wizerunkiem zapinki wyrytej na prawym barku popielnicy. Jut sama statystyka rysunków wskazuje na zdecydowanie różny zakres stosowalności obu rodzajów przedmiotów, sugerując Jednocześnie ich odmienną użyteczność. Transponując powytaze spostrzeżenia, skromnej niestety wartości, na grunt kultury użytkowej ludności Pomorza u schyłku epoki brązu 1 łącząc Je z poczynionymi uwagami    praktycznej

natury, wolno suponowmć. Iż zapinki płytowe nie należały do utensyliów dnia codziennego (inaczej niż szpile) oraz że stosowano Je okazjonalnie Jako okazałe brosze w celach .reprezentacyjnych”. Zasadne wydaje alę przesunięcie zapinek z grupy przyhorów odzieżowych do grupy ozdób sensu strioto.

13. NAPIERŚNIKI    ________ _________

Schyłkowe brąz owe napierśniki^ są fenomenem charakterystycznym południowo-zachodniej części zlewiska Bałtyku. Idea zdobienia pmrtli tułowia okazałymi, dość ciężkimi, a zarazem wyszukanymi w pektorałaml zrodziła ale. Jak się zgodnie przyjmuje, poza ziemiami skimi. Przyswojona Jednakże przez ludność Pomorze została tu nie

dla górnej formie | Pol-

tylko

^w pełni zaakceptowana, lecz podlegała intensywnej ewolucji. W wyniku tego komorze stało sie rychło samodzielnym centrum wytwórczym, produkującym ^BO”^{1 2}• Jeem tylko właściwe asortymenty, rozprowadzane niekiedy po krainach sąsiednich. Analiza napierśników dostarcza cennych danych do studiów nad procesami asymilacyjnyml (w zakresie metalurgii), zachodzącymi pomiędzy nordyjsklm kręglem metalurgicznym a kulturą łużycką, traktowaną jako wysunięte północne ugrupowanie cyklu kultur pól popielnicowych. Szczegółowe wnioski w tym względzie przedstawiany poniżej.

Występowanie napierśników na ziemiach polskich ogranicza się do rza i zupełnie wyjątkowo północnej Wielkopolski. Ogólna dyspersja znalezisk na Pomorzu Jest stosunkowo nierównomierna, chociaż poszczególne typy koncentrują się w wybranych rejonach.

Pomo-

Katalog źródeł datowanych na V EB zawiera około 56 egzemplarzy z 26 skarbów i 1 stanowiska o nieokreślonym charakterze (tab. j, zest.

Rozpatrywane formy napierśników różnie ale między sobą tak dalece w zakresie problematyki genetyczno-morf ologicznej, iż ujmuje się Je w Jednostki klasyfikacyjne w randze typów.W ślad za przyjętymi europejskimi systemami klasyfikacyjnymi wyróżniamy w zbiorze polskim napierśniki:

1)    z kręgów półksiężycowa tych typu środkowopoaorskiego (hinterpommarache Sruppe der Halskragen),

2)    typu nadodrzańskiego (Odertypub, Odergruppe, der neum&rkische Hala-kregen)i

3)    z płyt sierpowatych (der Slchelplattenhalskragen),

4)    pochyłe, wzdłużnie żeberkowane (der stalle, llngsgerippte Halskragen).

3.1. Napierśniki z kręgów półksiężycowa tych typu środkowopoaorskiego

96

Podstawy klasyfikacji tych ozdób wypracował G. Kossinna , wprowadzając pojęcie _B środkowopomorskieJ grupy naszyjników*. Wydzielił on Jednocześnie dwie główne odmiany napierśników: A-z luźnymi kręgami, B - z kręgami połączonymi na stałe. Podział Kossiimy podbudował nowszymi materiałami E. Sprockhoff, który też znacznie rozwinął i pogłębił    wnioski

prekursora. Zauważywszy znamienne, wyraźnie różniące się między    sobą

dyspersje reprezentantów odmian na Pomorzu, zaproponował nazwanie odmiany A grupą pobrzeżową (kOstenlfindische Gruppe), natomiast odmiany B - grupą

(Vv

śródlądową (binnenlftndische Gruppe) . W niniejszym opracowaniu respektuje się utrwaloną w literaturze przedmiotu typologię Kossiimy-Sprockhoffa, z tym, że dla odmiany B proponuje się nazwę „grupa pojezierna",    precy

zyjniej ujmującą zasięg przestrzenny.

Odmiana A (grupa pobrzeżową) występuje w 9 skarbach pomorskich i 1 skarbie wielkopolskim oraz na 1 stanowisku pomorskim o nieokreślonym charakterze (w sumie około 15 egzempl. - zest. 26). W większości mamy do czynienia z pojedynczymi kręgami półksiężycowa tymi; tylko pięciokrotnie notuje się w tym samym zespole dwa lub trzy luźne kręgi, przy czym okazy z Ślinowa i Wierzchowa tworzą nie podlegające dyskusji komplety użytkowe, bowiem wielokrotne kręgi ściśle przylegają do siebie. Otwarte kręgi zataczają w rzucie poziomym 3/4 owalu i są w przekroju ołasko-wypukle albo wklęsło-wypukłe. Powierzchnię kręgów (z wyjątkiem partii przy zakończeniach) pokrywa gęsto ornament poprzecznych względnie lekko ukośnych żłob-

1

⁵0zlodnssycka    127, 129| L a Bauma ¹»963, tabl,

271¹126¹1.

2

P e g e 1 7960, a. 89.

⁹⁵ V literaturze polskiej ożywa się określenia ^naszyjniki kołnierzowate", esoso odpowiada aiemiecka ssawa „Ealskraeen". Proponuję uprowadzenie określenia    _aas-

pŁarśeikl", któro wydaje się poprawniej oedawaś funkcjonalną lokalizację ozdoby, analogiczną do pekteraiów kultury wschodniopouorsklej, zwanych przecież od dawna napierśnikami. Ija speechem analizowane przedmioty odróżnia się wyraźniej od właściwych naszyjników.

⁹⁶    K o s a i n a a 191?. •• 79 »•

⁹⁷    S p * o o k h o f f 1956, t. X, s. 132-134.