35439 IMGu43 (2)

Rye. 427

pomocą

grzebowego z rodzinnymi grobami skrzynkowymi i popielnicami twarzowymi r czymami, na których umieszczano schematyczne przedstawienie twarzy ludzkie pu morskie popielnice twarzowe są jeszcze jednym przykładem zjawiska antiopomoif kultu, u jawniającego się we wczesnej epoce żelaza w różnych środowiskach kulturo^ Utożsamiały one zapewne osobę zmarłego, będąc jego symboliczną personifikacją, sprawą sporną czy idea ta ukształtowała się na miejscu, czy też zadecydowało tutaj pn*. jęde obcych (italskich?) wzorców. Skrzynkowe, rodzinne grobowce kultury pomorskiej symbolizują rolę więzi grupowych na tym właśnie szczeblu organizacji społecznej.

Z punktu widzenia rozwiązań gospodarczych kultura pomorska reprezentowała model rolniczo-hodowlany, ale ze znacznie bardziej elastycznymi i mobilnymi strnk-curami tuz np. kultura łużycka. Dominowała tendencja do eksploatowania lekkich, choć mniej urodzajnych gleb, zrozumiała w kontekście utraty jakości rolniczej przez ciężkie gleby dolinne. Wzrosło w związku z tym np. znaczenie bardziej odpornych na gorsze warunki klimatyczne upraw zbożowych, zwłaszcza żyta.

Uumrunkowana środowiskowo, zwiększona mobilność społeczności pomorskich uczyniła je bardziej prężnymi i ekspansywnymi, niż ugrupowania przeżywającej się kultury łużyckiej. Ujawniło się to stosunkowo szybkim opanowywaniem terytoriów hlżyckicłl częściowo drogą ekspansji ludnościowej, a częściowo poprzez proces akul-curacji, tjj. przejęcia przez środowisko łużyckie bardziej atrakcyjnych (skuteczniejszych) wzorców cywilizacyjnych. Jeszcze w ciągu okresu HaD ugrupowanie to objęło swoim zasięgiem WieUkopolskę, dochodząc do północnej części Dolnego Śląska z jednej a Mazowsza z drugiej strony. W ciągu następnego okresu w IV wieku BC zjawiska typowe dla kultury pomorskiej (wraz z tzw. kulturą grobów podkloszowych) rozprzestrzeniły się niemal w całym dorzeczu Odry i Wisły, aż po Górny Śląsk, międzyrzecze Wisi)’ I Sanu oraz zachodni Wołyń. Oznaczało to - mimo przetrwania w różnych rejonach mniejszych i większych enklaw osadnictwa łużyckiego, aż po środkowy okres lateński | kres istnienia łużyckiego modelu cywilizacyjnego.

Podobną ekspansywnością wyróżniało się też we wczesnej epoce żelaza środowisko tzw. kultury jastorfskiej (Jastorf w Dolnej Saksonii), kontynuującej tradycje kulturowe kręgu nordyjskiego. Również w strefie nordyjskiej, poczynając od Skandynawii, perturbacje ekologiczne spowodowały porzucanie gleb ciężkich, poszukiwanie mikro-a'gionów o lekkich, piaszczystych glebach i - w efekcie - napór ku południowi aż po częściowe wyludnienie się Skandynawii. Uformowane na bazie ugrupowań nordyjskich (poprzez tzw. fazę Wessenstedt z VH-VI wieku BC) społeczności jastorfśkie z terenów północnych Niemiec między Odrą a Wezerą, można niewątpliwie utożsamiać z żywiołem protogermańskim, który zresztą niebawem ujawnił się na kartach dziejów. Podobnie jak kultura pomorska, w ciągu okresu HaD, a następnie wczesnego i środkowego okresu lateńskiego, kultura jastorfśka rozprzestrzeniała się ku południowi, aż po Dolne Łużyce, północną Saksonię i Turyngię. Na terenach tych żywioł (proco)ger-mański wypierał i asymilował starszy substrat związany z różnymi lokalnymi ugrupowaniami, w tym także z tradycjami kultur pól popielnicowych. Wydarzenia te zakończyły w zasadzie destrukcję wielkiego kręgu kultur pól popielnicowych, dominującego w środkowej i późnej epoce brązu na znacznych obszarach Europy.

Wyrazem zwiększonej aktywności środowisk zajmujących tereny wschodniobał-cyckie we wczesnej epoce żelaza było też ukształtowanie się w ciągu okresu HaD, tzw. kultury kurhanów zachodniobałtyjskich. Znana jest ona ze specyficznych, podkurha-nowych pochówków obwarowanych konstrukcjami kamiennymi, niewielkich ..rodowych” grodów z zabudową skoncentrowaną wzdłuż wałów oraz osiedli nawodnych. Wyróżniał ją też oryginalny model gospodarki oparty na leśnym wypasie stad. Istotnym elementem rozwoju gospodarczego był też udział tych społeczności w handlu bursztynem. Była co strefa konsolidacji bałty)skiego żywiołu etnicznego. Ugrupowania zajmujące tereny położone jeszcze bardziej ku północnemu-wschodowi (np. bałtycka kultura grobów skrzynkowych) tkwiły nadal (podobnie jak Skandynawia gdzieś do około 400 BC) w tradycjach kultur i technologii epoki brązu.

Wczesna epoka żelaza w świecie zdominowanym przez barborz\Ttco\v zakończyła >ię podobnym akcentem jak ten, który w jej początkach, w 715 BC. na Zakaukaziu, w starciu z królem Urartu Rusą I, ujawnił niszczycielską siłę koczowniczych Kun mero w. W 380 BC pod mu rami Rzymu stanęli zbrojni w długie, żelazne miecze, ostre włócznie i wielkie tarcze, budzący grozę wojownicy celtyccy pod wodzą Brennusa. Zapewne inac/ej potoczyłyby się losy świata wyrosłego / cywili .mcm siodziemnomorskiej, y.dyby dzielni Gallowie już wówczas stali się pinami Kapitolu, \.*c iva>' ('biada /wvcię~ "unii’) wypowiedziane przez Brennusa bvło jednak rvłko groźbą. BarbarzMiska Fu-'"pa na swoją szansę musiała jeszcze poczekać prawie usiąc lat. aj do chwili, kiech ^w476 roku AC wódz germańskich Skirow Odoaker, po baw -.1 tronu ostaimego cesa-'•'a rzymskiego Ronuilusa August u lusa i ogłosił się kiolcm Ualu.

przezywano s» kultury łużyckie

tzw. kutun lastorfskć

tzw. kułtura kutmK zachockwotoattyjsta