43772 P1120495 resize

200 DYHKUSJK I POLEMIK

przyrost materiału źródłowego, wikaiującego na potrzebę dokonania korektury obo-włąiująccgo systemu chronologicznego. Rozbieżności to przyczyniły się do podjęcia próby weryfikacji dotychczasowych ustaleń, zwłaszcza w odniesieniu do południowych* i południowo-wschodnich⁴ obszarów Polski. W dyskusji, Jaka zawiązała się ostatnio w literaturze przedmiotu, pojawiają się coruz częściej Kłosy krytyczne, wskazujące na konieczność zmodyfikowania obowiązującego schematu chronologicznego w oparciu o analizą dostępnego materiału źródłowego i jogo odrębną klasyfikacją. Dodatkowym impulsem do podjęcia studiów nad tym problemem stał się stały rozwój metod przyrodniczo-technicznych^{1 2 3 4 5 6 7 8 9}, któro miały być sprawdzianem podziałów wypracowanych za pomocą kryteriów archeologicznych. Okazało się jednak, że uzyskiwane za ich pomocą rezultaty są bardzo często rozbieżne z wynikami analiz ściśle archeologicznych^#, a niekiedy i ten moment należy szczególnie podkreślić z danymi otrzymanymi dla Jednego obiektu za pomocą różnego, Jak również i tego samego rodzaju metod przyrodniczych¹. Oczekiwane rezultaty uzyskamy jednakie dopiero wówczas, gdy dysponować będziemy zestawieniami dat dla poszczególnych stanowisk.

W wspomnianej wyżej dyskusji podkreśla się wyraźnie potrzebę wypracowania schematów regionalnych, łączonych między sobą za pomocą wyróżnionych uprzednio tzw. _Mwyznaczników chronologicznych'**. Wypracowane na ich podstawie fazy winny złożyć się w schematy por lody żacy jnc, będące rzecz jasna wariantami systemów dotychczas obowiązujących, Jednak w przypadku określonego regionu, znacznie od nich dokładniejsze. Takio ustawienie zagadnienia wydaje się jak najbardziej słuszne, a operowanie kilkoma schematami regionalnymi nic tylko nie utrudni, lecz wręcz wydatnie ułatwi klasyfikację analizowanych na danym terenie zjawisk. Wypracowane w ten sposób schematy regionalne łączyć możemy w większe całości na zasadzie drobnych odchyleń od przyjętego, modelowego schematu chronologicznego. Dysponując opracowanymi w ten sposób regionami, łatwiej nam będzie porównywać materiał pochodzący z terenów hardziej od siebie oddalonych.

W tym miejscu wy łani* się problem synchronizacji materiałów z ziem polskich z materiałami dokładniej datowanymi, pochodzącymi z terenów bardziej odległych. Istotne tu znaczenie miałoby typologiczno-chronologiczne opracowanie przedmiotów

metalowych z różnych regionów Polski oraz wyróżnienie na tej podstawie tzw. „horyzontów znalezisk" (Fundhorizonten), tj. zestawień grup poszczególnych zespołów o analogicznym inwentarzu, które poprzez występowanie w nich importów powiązać możemy z grupami zespołów występujących na danych terenach, które mają znacznie leploj wypracowane datowanie¹⁰. Przeprowadzenie tych korelacji wymagałoby, obok dokładniejszego stosowania metody porównawczej, także bardziej wnikliwej analizy typologicznej. Z tym wiąże się potrzeba uściślenia dotychczas stosowanej terminologii i zasad wyodrębniania oraz definiowania poszczególnych typów. Te niewątpliwie skomplikowane zagadnienia sygnalizowane były wyraźnie w literaturze przedmiotu¹¹.

Synchronizacja materiałów badanych z materiałami pochodzącymi z obszarów bardziej odległych powinna umożliwić nam wychwycenie wyraźniej rysujących się zależności poszczególnych regionów w kolejnych okresach, od przodujących w tym czasie europejskich zespołów etniczno-kulturowych. Ziemie polskie są obszarem, przez który przebiegała m.in. granica (płynna nota bene), rozdzielająca teren Europy na dwie strefy różnych oddziaływań. W kontekście tym charakterystyczne wydaje się spostrzeżenie T. Sulimirsklego¹², iż poza Pomorzem ziemie polskie utrzymywały kontakty głównie z krajami naddunajskimi, a stosowanie dla tych obszarów podziału północnego (a więc skandynawskiego) prowadzi do wypaczenia obrazu stosunków kulturowych. Wydaje się jednak, że problem periodyzacji strefy północnej, w tym również i obszaru Pomorza, nie został jeszcze definitywnie rozstrzygnięty. W przekonaniu tym upewniły nas podjęte studia nad datowaniem ozdób brązowych z terenów Pomorza. Stwierdzono mianowicie, że na terenie tym dostrzegalne są wyraźnie, przynajmniej do początkowych faz IV okresu epoki brązu wg chronologii O. Monteliusa, oddziaływania południowe. Odegrały one również niemałą rolę w formowaniu się nordyjskiego kręgu kulturowego. Głównym centrum impulsów kształtujących schyłek epoki brązu w Skandynawa był halsztacki (alpejski) krąg kulturowy, a w formowaniu tegoż niemały udział miała północna strefa Italii Dlatego też dla datowania młodszego okresu epoki brązu (chodzi tu o daty absolutne) istotne jest określenie dokładnych ram czasowych kultury halsztackiej Europy Środkowej i jej poszczególnych faz. Bezpośrednie związki między Hallstattem a północną strefą Europy śledzić możemy w oparciu o te zespoły, które zawierają przedmioty importowane z Europy południowej¹*. Nowsze próby datowania okresu halsztackiego oraz wydzielanie jego poszczególnych faz oparto na periodyzacji wypracowanej zwłaszcza dla północnej strefy Italii. Przypomnieć tu zatem należy, że

1

Por. tu np. Bukowski, op. cif., tam też cyt. obszerna literatura. Również

2

tegoż, W sprawie genezy i rozwoju grupy Wysockiej kultury Łużyckiej, „Archeologia

3

Polski”, t 11: 1966, s. 28 nn.

4

Zob. ostatnio J. Dąbrowski, Z problemów chronologii epoki brązu w Pol

5

sce. ..Archeologia Polski**, t. 16: 1971, ss. 167-176. Autorowi składam podziękowania

6

za udostępnienie pracy w rękopisie.

7

•    W. F. Libby, Radiocarbon Oating, Chicago 1952; W. H e n s e 1, Bariera dżwtęku. ..Kwartalnik HKM”, R. 3: 1955, z. 4. s. 673 nn.; F. E. Za u n e r, Dating the Past, London 1958. a. 5 nn.; M. J. Aitken, Physics and Archaeology, New York— London 1961, s. 68 n. 1 121 nn.

8

•    Zagadnienie to szerzej omawia, podając liczne przykłady i literaturę, Z. Bukowski w pracy: Uwagi o problematyce badań osadnictwa kultury łużyckiej, lw:] ..Studia z dziejów osadnictwa", t. 5: 1967. s. 55 nn., tamże przyp. 5-6.

9

Jako przykład posłużyć tu mogą wyniki analiz C-14 próbek pobranych ze stanowiska torfowego w Pescock's Farm w miejscowości Shippca Hill (wach. Anglia), zob. J. G. D. Clark. H. G od win, The Neoiithic in the Cambridge shir Fens, „Anti-qttity~, t. 36: 1962. nr 141, s. 19 i 22.

• Dąbrowski, op. cif.

10

   Zob. J. Dąbrowski, Zabytki metalowe epoki brązu między dolną Wisłą a Niemnem, Wrocław—Warszawa—Kraków, 1968, s. 18; H. J. Eggers, Einfiihrung in die Vorgeschichte, Miinchen 1959, s. 146 n.; D. Kytlicovń, K ćasovłmu za-tazeni dc pot u horizontu Plzefl-Jikalka, „Archeologicke rozhledy", t. 16: MMfl,

s.    516 nn.

11

   Por. S. Tabaczyński, O aktualnych problemach warsztatu badawczego prahistoryka. Uwagi dyskusyjne, „Archeologia Polski", t. 9: 1962, z. 2, s. 223 n.; też A. Dymaczewski, Kilka uwag o badaniach i metodzie badań osadnictwa sta-roiytnego, „Archeologia Polski", t. 11: 1966, s. 267-289; J. Ostoja-Zagórski. rec. J. Dąbrowski, Zabytki metalowe..., „Fontes Arehaeologici Posnanienses",

t.    20: 1970, s. 313.

12

   T. S u 1 i m 1 r 8 k i, Polska przedhistoryczna, t. 1, Londyn 1955, s. 46.

^ł* Szczegółowy opis ponad 1200 grobów odkrytych w Hallstatt zawiera praca K. Kromera, Das Grdberfeld von Hallstatt, Firenze 1959, passim.