44584 P211009 25

wnętr/nym symbolem jedności drużyny stawały się wspólne zawołania bojowe oraz znaki i barwy. W tym czasie nic wykształciło się jeszcze pojęcie zamkniętych szranków ani nie sprecyzowano jednoznacznie reguł turniejowych. Walka rozgrywała się na rozległych błoniach pod miastem, choć czasem mogła przenieść się również na jego ulice W starciu wykorzystywano wszelkie nierówności terenu, mogące ukryć przygotowaną zasadzkę. Ówczesny turniej byl wojną, tyle tylko, że prowadzoną dla zabawy. Główne role przypadały oczywiście rycerzom, choć jeszcze rzadko decydowali się oni na ..solowe” występy. Preferowali walkę w zwartym szyku, ramię w ramię z towarzyszami. gotowymi zawsze wesprzeć w potrzebie.

Inaczej wyglądały turnieje rozgrywane w XIV czy XV w. Ich uczestników obowiązywały przepisy oraz ceremoniał dworski. Potyczki zbiorowe zastąpiła walka indywidualna w zamkniętych szrankach. Walczący w niej mogli posługiwać się orężem o uzgodnionych wcześniej ostrzach. Pierwszorzędnym źródłem wprowadzającym nas w zawiłości rycerskich gonitw są Przepisy turniejow e króla Rene (i Anjou z 1460 r. We wstępie traktatu autor zaznaczył, iż dzieło jego nie jest pracą oryginalną, lecz kompilacją istniejących, choć nie spisanych zasad, obowiązujących w krajach niemieckich. Flandrii, Bra-bancic. Całostronicowe, wielobarwne iluminacje ilustrujące tekst przedstawiają najistotniejsze momenty ceremoniału turniejowego. Dzięki tym rysunkom dowiadujemy się. iż w trakcie przygotowań do igrzysk organizatorzy kilkakrotnie zmuszali uczestników do zaprezentowania swych herbów.

Każdy rycerz pragnący wziąć udział w turnieju musiał najpierw zgłosić do niego swój akces. Polegało to na wywieszeniu chorągwi z okna kwatery i umocowaniu swej tarczy herbowej na ścianie domu. pod oknem, z którego zwisała wspomniana wyżej banderia. Z punktu widzenia heraldyki drugim bardzo ważnym momentem turnieju był przegląd znaków rycerzy uczestniczących w imprezie. Zawodnicy publicznie prezentowali swe chorągwie, tarcze i hełmy z klejnotami. W przeglądzie uczestniczyły zaproszone damy oraz szlachetni panowie, zainteresowani rycerskimi zmaganiami. Najczęściej pokaz odbywał się na krużganku - na parapetach stawiano hełmy, a giermkowie stojący w wiry-darzu prezentowali chorągwie. Sędziowie turniejowi oraz goście przechadzali się wśród wystawionych godeł. Herold wywoływał nazwisko rycerza, do którego znaku zbliżali się właśnie zwiedzający. Jeżeli uczestnikom uroczystości znane były okoliczności, w których rycerz splamił swój honor i w związku z tym me powinien walczyć w turnieju, wówczas powinni oni natychmiast zrzucić hełm kandydata z parapetu Ostateczny werdykt w sprawie ewentualnej dyskwalifikacji rycerza zapada! za sprawą sędziów turniejowych.

Również i ta hipoteza nie wyjaśnia jednoznacznie przyczyny, dla której znaki uczestników igrzysk nabierały charakteru dziedzicznego.

Nurtujące nas wątpliwości rozwiewa społeczna, teoria narodzin herbów, nakładająca się na obie omówione już koncepcje. W myśl jej ustaleń przeobrażenie znaków osobistych w dziedziczne nastąpiło w chwili, gdy dziedzicznym stało się również prawo do rycerskiego uczestnictwa w wyprawie wojennej. Najstarszy syn obejmował po ojcu włości, z których pełnił służby wojskowe, i wchodził w. istniejący system zależności feudalnych. Zachowanie ojcowskiego herbu potwierdzało akceptację odziedziczonego układu. Tym samym znak na tarczy rycerskiej, obok swych funkcji rozpoznawczych, zaczął również pełnić rolę wyznacznika pozycji społecznej.

Rozkwit heraldyki wiązać należy z rozwojem stosunków lennych tudzież z wynikającymi z nich powin-

*

Starde rycerskie podczas turnieju 1480 r.