44774 Obraz3

|ii/( ;unięcia granic jednostek leksykalnych, granic między wy razowych, polski akcent I h ul lega fo n o 1 o g i z a c j i.|

funkcje akcentu nie kończą się na tym. Zróżnicowanie jego siły na poszczegól-iiw li wyrazach prowadzi do ekspresywnego podkreślenia znaczenia tego wyrazu, l-lóry z punktu widzenia zawartości informacyjnej zdania jest najważniejszy:

Adam zabrał podręcznik Adam zabrał podręcznik Adam zabrał podręcznik

Mamy zatem trzy różne informacje. W takich wypadkach mówimy o ak .e e n-i i c zdaniowym. Warto zwrócić uwagę, że zmiana miejsca akcentu zdaniowego powoduje również zmianę porządku intonacyjnego.

Do elementarnych doświadczeń językowych należy spostrzeżenie, że akcent może być przedmiotem troski o estetyczny kształt wypowiedzi i jako taki podło¹,.u rozmaitym zabiegom uporządkowania w tekście. Będzie jeszcze o tym mówi i później.

Intencją tej szkicowej informacji o prozodii języka polskiego była chęć pokazani. i specyfiki, charakteru i funkcji czynników prozodyjnych, teraz warto podkreślić, że u li funkcje tekstowe mają względem siebie charakter komplementarny, że współdziałają one ze sobą w sposób skoordynowany, że tworzą s y s t e m, to znaczy, że In ulu je każdego z nich można opisać tylko w kontekście pozostałych czynników.

System prozodyjny, opisany w taki sposób, jak to właśnie zrobiłem, nie wyczerpuje bynajmniej swoich możliwości. Ściśle mówiąc, system tak przędła w i o ny fu n k cj o n u j e w p r o z i e. Innymi słowy, przedstawiono tutaj zaled-wic pewną możliwość systemu prozodyjnego, jedną z jego możliwych aktualiza-i | i. polegającą na tym, że dominantę, czyli czynnik podstawowy, podporząd-I owujący sobie pozostałe dwa elementy systemu, stanowi intonacja, natomiast pauza i akcent pełnią tutaj funkcje wyznaczone przez dominację porządków składniowo intonacyjnych] hak systemowo zorganizowane czynniki prozodyjne tworzą for-iii a i ję prozodyjną tekstu, którą potocznie nazywamy prozą. Zatem proza u rozumieniu prozodii — nauki o segmentacji tekstu to określony sposób < !'mi niowania tekstu.

m

SU midowanie

( Izy można inaczej jeszcze segmentować prozodyjnie tekst, zatem czy możliwe i inne formacje prozodyjne tekstu? W pytaniu chodzi o to, czy system pio/odyjny języka można aktualizować inaczej, czy w funki ji dominanty może zosliu n vl \ inny i /ynuil piozodyjny? < )(lpowied/i na te pytania a lwicid/.|ci

Kibice piłkarscy, manifestujący swój zachwyt bądź dezaprobatę względem tego, co dzieje się na boisku, krzyczą:

Pol — ska — go — la Ho niek — Bo — nick sę — dzia — ka — losz

lekarz mówi:

żeby mi chora le-ża-ła.

Łatwo zauważyć, że tak prozodyjnie ukształtowane teksty mają najzupełniej odmienną charakterystykę brzmieniową. (Po pierwsze, tekst taki nie posiada intonacji, nie da się w nim wyróżnić ani antykad^encji, ani kadencji, po drugie, wszystkie sylaby ,.\ akcentowane z jednakowa mocau-lpo trzecie każda sylaba jest oddzielona od następnej pauzą takiej samej prozodyjnej wartości. Nie może być wątpliwości co do tego, że w takiej formacji prozodyjnej tekstu dominantę stanowi akcent, przyporządkowujący sobie pauzę i eliminujący intonację. Formację taką nazywamy skandowaniem, a czynność skandowania — skansją.

Oczywiście, skandować możemy każdy tekst: Treny Kochanowskiego, Godzin (’ myśli Słowackiego i Ferdydurke Gombrowicza, ale efekty zarówno komunikacyjne, jak i estetyczne takiego zabiegu byłyby opłakane, ponieważ skandowanie jako brzmieniu we wyposażenie tekstu i sposób jego prozodyjnej segmentacji absolutnie nie nadaje się do racjonalnej, zintelektualizowanej komunikacji językowej. Skandowanie jest nie tyle przekazem, komunikatem, ile manifestacją postawy emocjonalnej mówiącego, a ściśli j: mówiących, i jako takie nie nadaje się do niczego więcej jak do wykrzykiwania luscł, nazwisk, krótkich sloganów, przeto nie spotyka się go poza stadionem spor iowym i politycznym wiecem — miejscami gdzie manifestują się emocje. Teksty .k.mdowane muszą być krótkie, nie przekraczające długości zdania nierozwiniętego. Najlepiej skanduje się zdania eliptyczne. Takie możliwości komunikacyjne skan dowania są efektem relatywnie niskiej roli akcentu w systemie prozodyjnym, toteż próba podniesienia go do rangi dominanty systemowej kończy się praktycznie Ilaskiem komunikacyjnym.

W iersz

Trzecią obok prozy i skandowania formacją prozodyjną tekstu jest w ii i I im y rozumiemy jako sposób prozodyjnej segmentacji tekstu za pomocą pauzy u/\ li | l dii dominanta systemu prozodyjnego. Wtórnie, wiersz to tekstowy efekt takiej d iiializai ji systemu prozodyjnego, w której dominantę stanowi pauza, podporzipl towuj.ua sobie zarówno intonację, jak i akcent.| Tej właśnie formacji prozodyjnej li I Iii pinwięi ani I.ulepi,| i /en podlę* ml.a

.    a ,dn '¹