45680 skanuj0020 (169)

zjawiska'te nie mogą być sprowadzane i rozumiane jedynie jako konsekwencje określonych procesów ekologicznych²⁸. Podobne zdanie w tej kwestii ma również Hauser, który uważa, że klu-.czowe w koncepcji Wirtha zmienne stanowią wprawdzie warunek niezbędny, lecz niewystarczający do wyjaśniania zmian w zachowaniach ludzi. Wiadomo, że zarówno w krajach rozwiniętych, jak i zacofanych wiele zachowań ma w większym stopniu charakter np. tradycyjny niż racjonalny, co można wytłumaczyć różnicami pomiędzy potencjalnymi możliwościami interakcji w dużych miastach opisanych w modelu Wirtha a interakcjami rzeczywiście występującymi²⁷. Różnice te są spowodowane działaniem wielu czynników interweniujących, które uniemożliwiają sformułowanie prostych generalizacji odnośnie do związków pomiędzy określonymi wskaźnikami demograficznymi a innymi charakterystycznymi cechami danej miejscowości.

Wielka złożoność i rozwinięty system powiązań pomiędzy poszczególnymi elementami sieci osadniczej w dużej mierze ogranicza- znaczenie wielkości miasta jako niezależnego wskaźnika określającego charakter procesów urbanizacyjnych. W wielu wypadkach położenie na terenie aglomeracji, w zasięgu wpływów wielkiego ośrodka miejskiego, jest obecnie czynnikiem znacznie istotniejszym niż sama wyrwana z tego kontekstu liczba mieszkańców⁷ miasta ^2S. Przykładem mogą tu być „miasta sypialnie”, do których duża część ludności przybywa tylko na noc, spędzając większość dnia poza ich granicami. Trudno jednocześnie sobie wyobrazić, w jaki sposób jednowymiarowa koncepcja kontinuum mogłaby objąć aglomeracje, stanowiące najbardziej nowoczesny element sieci osadniczej. Nie bierze się, w niej bowiem pod uwagę ani istniejących hierarchii miast, ani też ich wielkiej różnorodności, opartej między innymi na wielości pełnionych przez nie funkcji²⁹. W swej obecnej formie kontinuum nie jest również w stanie wyjaśnić wzajemnych oddziaływań i relacji, jakie istnie- ^{1 2}

ją pomiędzy miastem a kłada całkowitą’izolację terystycznyćh cech. ■    * zj; ^x>

wsią, wręcż^Hwii^e/jk^ć^cj^^-z^ wsi jako jedną’ ż 'jiei najbardziej ;chS?k£

Przedstawione dotychczas uwagi pokazują,'źe’-1xadycyjne“pKH dejście do zagadnień urbanizacji nie jest "dobrym punktem wyjścia analizy przemian społecznych. Zarzut ten dotyczy..zarówno nieuwzględnienia w omawianej koncepcji procesów przekształceń; jakie następują w ramach społeczeństw miejsko-przemy-słowych, jak również procesów przechodzenia od społeczeństwa tradycyjnego (folk) do społeczeństwa nowoczesnego. Zagadnienia te pojawiają się w artykule Wirtha tylko incydentalnie," na marginesie analizy innych problemów, np. mechanizmów społecznej kontroli czy też przy opisie instytucji służących asymilacji osób nowo przybyłych do waiu.ików życia w mieście³.

:W bardzo podobny sposób ujmuje również to zagadnienie F. Benet, twierdząc, że: „W swej obecnej postaci kontinuum odnosi się raczej do form niż do procesów i nie może aspirować do niczego więcej jak tylko do tworzenia spolaryzowanych modeli” ⁴. Dlatego też, przyjmując ten sposób myślenia, nie jesteśmy w stanie wytłumaczyć roli miast w procesach przemian ani wyjaśnić wzajemnych interakcji występujących pomiędzy miastem a wsią. O. Lewis twierdzi zresztą wręcz, że dychotomia wieś—miasto jest zbyt ogólna, aby nadawała się do analizy zmian społecznych. Zamiast dokonywać globalnych porównań pomiędzy społeczeństwami ludowymi (folk) i społeczeństwami miejskimi, analizę procesów przemian należy, jego zdaniem, prowadzić w ramach tych dwóch typów społeczeństw, studiując zmiany, jakie w relatywnie krótkich odcinkach czasu następują w różnych dziedzinach życia społecznego⁵.

Brak oparcia w .odpowiednich ujęciach teoretycznych sprawił, że liczni socjologowie (wbrew chyba zresztą intencjom Wirtha) przestali się zajmować analizą procesów zmian i przekształceń społecznych, lecz skoncentrowali swoje zainteresowa-

1

*• H. J. Gans, People and Plans, s. 54.

²⁷ Ph. M. Hauser, Urbanization: An Overview, w: The Study of Urbanization, s. 23.

2

Ch. T. Stewart, The Urban-Rnral Dichotomy.

^M The City: Problems and PIanning, Murray- Stewart (ed.), Penguin Books, Harmondsworth 1974, s. 17.    . „ ... .

3

³⁶ R. N. Morris, Urban SocioZopy, s. 111.

4

:⁴ F. Benet, Sociology Uncertain, s. 13.

5

^,J. O. Lewis, Further Observations, w: The Study o/. TJrbanization.