Wykłady z polskiej fleksji33

172 Kategorie gramatyczne polszczyzny (werbalm!

Te dwa ruchy nie mogą być wykonane bez przeszkód (...)

(...) zobowiązanie to zostało wykonane z nadwyżką.

(...) najtańsze naczynia ubogich, wykonane z suchej, wydrążonej dyni.

Prace te (...) zostały w dużej mierze wykonane w czynie społecznym.

Znamienne, że w Korpusie Języka Polskiego PWN (ok. 60 min słów w tekstach współczesnej polszczyzny) imiesłów wykonany występuje pięć razy rzadziej w sąsiedztwie przyimków przez lub przeze, wprowadzających sprawcę czynności, niż bez nich.

Kategoria strony nie jest jedynym sposobem sygnalizowania różnic diatezy, Diatezą różnią się też np. konstrukcje: owinąć szalik wokół szyi i owinąć rcy/fj szalikiem czy też obrać jabłko ze skórki i obrać skórkę z jabłka. Pojęcie diate/yl jest różnie rozumiane w językoznawstwie, zob. hasło diateza w EncyklopediiI językoznawstwa ogólnego.

Choć konstrukcje bierne nie są wymagane składniowo przez inne składniki zdania, można mówić o wewnętrznej implikacji składniowej wewnątrz tych konstrukcji. Mianowicie należącym do nich czasownikom BYĆ, BYWAĆ, Ćw. 9 ZOSTAĆ, ZOSTAWAĆ można przypisać wymaganie imiesłowu biernego.

Ważniejsze terminy

Modalność - informacje o ustosunkowaniu nadawcy do treści jego wypowiedzi, przekazy! wane językowo.

Tryb warunkowy potencjalny - przypuszczenie, że w określonych warunkach nastąpi jak stan rzeczy, wyrażone za pomocą form nieprzeszłych trybu warunkowego.

Tryb warunkowy nierzeczywisty - przypuszczenie, że w określonych warunkach mól nastąpić jakiś stan rzeczy, o którym wiadomo, że nie nastąpił. Może być wyrażone pomocą form przeszłych lub nieprzeszłych trybu warunkowego.

Temporalizacja - określenie czasu, w którym zaszło, zajdzie lub zachodzi zdarzeni o którym mowa.    .

Temporalizacja bezwzględna - charakterystyka temporalna zdarzenia polegająca || odniesieniu go do pewnego momentu lub okresu w rzeczywistości pozajęzykowej. u do chwili mówienia albo do określonego dnia, roku itp.

Temporalizacja względna - charakterystyka temporalna zdarzenia polegająca na odniesie go do innego zdarzenia wymienionego w wypowiedzi, odbywającego się równoczcśii albo wcześniej lub później.

Czas aktualny - czas, w którym odbywa się dane zdarzenie, określony przez wskazali jakiegoś momenttrlub okresu.

Czas nieaktualny - czas, w którym odbywa się dane zdarzenie, nie związany z żaduyiij momentem ani okresem (np. gdy zdarzenie się powtarza lub trwa wiecznie).

Iteratywne użycie członu niedokonanego pary aspektowej - użycie go na oznac/citH czynności powtarzanej.

Terminatywne użycie członu niedokonanego pary aspektowej użycie go na oznaczeni! czynności zmierzającej do stanu oznaczanego dokonanym członem pary.

I Milicza - relacja między uhierarchizowaniem argumentów predykatu a sposobem ich wyrażania w strukturze gramatycznej zdania. Różne realizacje tej relacji są nazywane też diatezami, przez co wyróżnia się np. diatezę czynną i diatezę bierną, odpowiadające Iz w. stronie czynnej i stronie biernej czasownika.

( u leżenia

I laką funkcję pełni forma trybu rozkazującego w zdaniu Marysiu, podaj mi ręcznik? Spróbuj nazwać konstytuowany przez nią akt mowy. Czy umiesz to samo powiedzieć inaczej, używając form innych trybów?

i Które spośród następujących zdań wyrażają tzw. tryb warunkowy potencjalny, które tryb warunkowy nierzeczywisty, a które są pod tym względem dwuznaczne?

(a)    Gdyby kózka nie skakała, toby nóżki nie złamała.

(b)    Gdybym był wiedział, tobym nie pozwolił.

(c)    Jeśliby pan czuł się źle, proszę mnie zawezwać do siebie. (Z. Uniłowski, Wspólny pokój)

(d)    Idzie wąż polną dróżką,

Nie porusza żadną nóżką.

Poruszałby, gdyby mógł,

Ale wąż nie ma nóg.

(e)    W tym momencie usłyszała na dole za sobą skrzyp domykającej się bramy. Obejrzała się. ale nikogo nie dostrzegła. Było zresztą tak ciemno, że nawet jeśliby ktoś wszedł, i tak nie byłaby w stanie go zobaczyć. (P. Krawczyk, Plamka światła)

I Podobnie jak w 10.2.1 opisz, jak temporalizowane są zdarzenia, o których mowa i w następującym fragmencie:

Wielu spośród nas - zaczął Arkady N„ wieloletni członek stuosobowego chóru męskiego „Eol polski" - spotkało się prawdopodobnie z takimi wypadkami, które należałoby rozpoznać jako objawy kumoterstwa. Aby dowieść, jak nie sprzyja kumoterstwo pomyślnemu funkcjonowaniu danej instytucji, a wprost zgubne jest dla samego protegowanego - opowiem następującą historię.

Działo się to pięćdziesiąt lat temu. Prezesem towarzystwa śpiewaczego „Eol polski" był wówczas pan B.. człowiek znany, dobrze widziany w Wiedniu. Prezes B. miał bratanka, porucznika C. Porucznik C. na skutek wybuchu beczki z prochem stracił słuch, lecz postanowił poświęcić się karierze śpiewaczej. Dzięki stanowisku swego stryja, prezesa B. - porucznik C„ zrzuciwszy mundur, wstąpił do towarzystwa śpiewaczego „Eol polski". (S. Mrożek, Sprawa porucznika C.: opowiadanie Arkadego N.)

I Wskaż aktualne i nieaktualne użycia czasów:

(a)    Panny tuż za starszymi, a młodzież na boku:

Panny szły przed młodzieżą o jakie pół kroku

(Tak każe przyzwoitość): nikt tam nie rozprawiał O porządku, nikt mężczyzn i dam nie ustawiał.

(A. Mickiewicz, Pan Tadeusz)

(b)    Język polski wchodzi w skład wielkiej rodziny języków, którą określa się jako indoeuropej-ską. W końcu XVIII stulecia i na początku XIX, porównując sanskryt z językami europejskimi, zauważono narzucające się podobieństwa. Im wcześniejszych czasów dotyczyły obserwacje, tym podobieństwa były większe. (A. Dąbrowska, Język polski)

1 I Nuczcgn zdanie Jutro numt egzamin brzmi naturalnie, a zdanie Zn dziesięć lut mam egzamin wydaje sic dziwne? Wyjaśnij to, odwołując się do sckundamych funkcji czasu teraźniejszego.