45838 IMGu13 (2)

Eksploatacja międl I aluwiów nad Wiatką i z rejonu Kazania sprzyjała rozwoje wt miejscowego ośrodka metalurgicznego. Wyroby tego ośrodka przenikały także « środowisko kultun’ farjanowskiej. Ogromną rolę (zwłaszcza w fazach wczesnycM odgrywała również wytwórczość kamieniarska i krzemieniarska (m.in. topory, siekie-tv krzemienne groty oszczepów).

Około połowy II tysiąclecia BC pod presją naciskającej z południa ludności kultu-n abaszewskiej, ekspandującej na terytoria w dorzeczu rzek Sury i Swiagi zajęte przez osadnictwa bałanowskie, zaczęły pojawiać się w tym rejonie osiedla obronne. Charak-ter och procesów dobrze ilustiują znaleziska z Pepkinskiego Kurhanu (okręg Górno--Marijsłdl, gdzie pod kurhanem odkryto zbiorową mogiłę 27 wojowników abaszew. słuch, ffl ich szkieletach tkwiły krzemienne groty typu sejmińskiego, używane przez wojowników balanowskich lub sejmiriskich. Z czasem (po połowie D tysiąclecia BC) ludność kultury abaszewskiej naciskana z kolei przez ugrupowania kultury zrębowej z obszarów stepowych, zaczęła przenikać aż na prawobrzeżną część Powołża. Stopniowo. pod presją ococzenia ugrupowania kultury bałanowskiej spychane na mniej dogodne terem- straciły tożsamość i zanikły w początkach I tysiąclecia BC.

Pad pmjłstepouww-społeczności strefy leśnej pobtocno-u^hodniej Europy w rozwinięte] epoce brązu

Z punktu widzenia technologicznego wyraźny przełom na tych obszarach nastąpił dopiero w początkach środkowej epoki brązu, charakteryzującej się rozwojemw2,

11 ćwierci II tysiąclecia BC na południowym obrzeżu strefy leśnej, kultury abaszew-skiej. W obrębie tego środowiska nastąpił wówczas wielki rozkwit metalurgii brązowej i swoistego sniu witwórczości brązowniczej, który odcisnął wyraźne piętno na inwentarzach metalowych ogromnych terenów, od Powołża i południowego Uralu, aż po Karelię i Finlandię. Świadczy o tym m.in. występowanie w strefie leśnej, poza zasięgiem kultury abaszewskiej, skarbów z brązami abaszewskimi.

Zjawiska kultury abaszewskiej tylko częściowo łączone są z obszarami leśnymi wschodniej Europy, głównie z regionem Wołgi-Wiacki. Zasięgiem (i genezą) związane ze strefą leśoostepową, reprezentują też odmienny, niż miejscowe kultury strefy leśnej, model tywilizacyjny.

Kultura abaszewska ukształtowała się na miejscowym podłożu etniczno-kultura-Bym północnego obrzeza kultury- jamowej, na leśnostepowych obszarach dorzecza Dom i południowej części środkowego Powołża. Była to swoista nisza kulturowa między klasycznymi ugrupowaniami strefy leśnej (kulturą fatjanowską, bałanowską i środ-kowodmeprzańskąj a środowiskami ze strefy stepowej, reprezentowanymi przez kulturę kaakumbową i połtawkińską. l-odstawą gospodarki społeczności abaszewskich była pasterska hodowla, przeważająca wyraźnie nad zajęciami rolniczymi. W strukm-rze stada dominowało bydło rogate, przy znacznym jednak udziale drobnych przeżuwaczy, charakterystycznym zwłaszcza dla wcześniejszych faz rozwoju tego ugrupowania, a w późnych fazach dla bardziej mobilnych grup ludzkich. Mobilny tryb życia wyrażał się w znacznej ekspansywności środowisk abaszewskich, które około połowy 8 tysiąclecia BC ekspandowały na tereny północnej części środkowego Powołża oraz abtZMy pctudmowouralskie i zauralskir. Elementem przyciągającym były m.in. ural-dwfMtBaonaśnr ptaskowcej, jak i zauralskic fwychodnie w Tai-Kazgan i Nikolsko-jr /iti/A miedzi eksploatowane od lego momentu - masowo.

Ma kukury afas/rwskiej typowe są poc llówki podkurhanowr, składane w pozycji wyprasowanej na wznak (nap zęśc « j / ra mą na wschód), w jamach licowai lycli i nakty-waoydi drewnem Charakurrystyc/i u H wyscęjaowaiiio naruszonych, zdeknnipletowa-jBBfliŚfMMMiMŚs ddndetwch pochówiu/w d także grobów symboliczny h lunou-

fów (bez szczątków zmarłego). W obrządku pogrzebowym silnie wyrażony był kult ognia, przejawiający się np. paleniem naziemnych konstrukcji drewnianych grobowca (ogrodzeń) przed usypaniem kurhanu, bądź też wsypywaniem do jamy grobowej rozżarzonego węgla. Znaczenie pasterstwa podkreślały natomiast ofiary ze zwierząt (np. części poćwiartowanych sztuk lub skóra z głową i nogami) składane w grobach. W inwentarzach obok ipflBkteryscycznych brązów abaszewskich (topory ze zwisającym obuchem, groty oszczepów | kutymi tulejkami, płaskie siekiery, sztylety, bransolety) występują także wyroby krzemienne (noże, sierpy, skrobacze). Typowe było w tym środowisku bogąte zdobienie odzieży, zwłaszcza nakryć głowy. Do interesujących znalezisk należą dyskowa-te kościane pobocznice, stosowane w uździenicy zaprzęgów wozów bojowych.

fe*emieszczame się w ciągu epoki brązu społeczności o gospodarce pasterskiej (i częściowo rolniczej) w leśnostepowe i leśne regiony wschodniej Europy, wywołało w efekcie istotne zmiany w strukturach gospodarczo-społecznych miejscowej ludności strefy leśnej. Proces kształtowania się wspomnianego horyzontu kultur późnobrą-zowych przyniósł przede wszystkim znaczne zwiększenie rob gospodarki wytwórczej,

.1 także ugruntowanie postępu technologicznego w postaci rozwiniętej metalurgii brązowej. Równocześnie na większą lub mniejszą skalę ujawniła się w tych środowiskach rola tradycyjnych form gospodarki przyswajalnej: łowiectwa, rybołówstwa i zbieractwa, a także technologii obróbki krzemienia i kamienia

Najwcześniej procesy te ujawniły się na południowym skraju strefy leśnej, w dorzeczu górnej i środkowej Oki, gdzie w XVI stuleciu BC nastąpił przełom, zapoczątkowujący rozwój kultury pozdniakowskiej. Wywołało go głównie przesunięcie się ku półno-

ne, irtedzwne IW