46234 skanuj0037 (32)

Wykres 5. Ocena korzyści z ukończenia kształcenia w systemie pozaszkolnym

' strata czasu niespełnienie oczekiwań rozwój zainteresowań podniesienie pozycji społecznej zmiana pracy m bardziej atrakcyjną utrzymanie pracy większe możliwości znalezienia pracy warunek awansu pomoc w bieżącą pracy

0    10    20    30    40    $0    60    70    80

Źródło: Niebieska Księga: Edukacja ustawiczna w Polsce...., s. 41. Na podstawie: MGPiPS, 2003.

Największymi barierami uczestnictwa w edukacji pozaszkolnej dorosłych jest brak czasu w przypadku osób pracujących oraz ograniczenia finansowe, silnie odczuwane zwłaszcza przez bezrobotnych.

Omawiany raport pozwala przyjrzeć się, jak Polacy pod względem zaangażowania w edukację ustawiczną wyglądają na tle innych krajów europejskich (wykres 6).

Wykres 6: Kształcenie ustawiczne w Europie, 2002

Źródło: Niebieska Księga: Edukacja ustawiczna w Polsce...., s. 46. Na podstawie: Eurostat, 2002.

Podane dane to odsetek osób w wieku 25-64 lata, które w ciągu ostatnich 4 tygodni uczyły się w systemie szkolnym, pozaszkolnym lub w sposób nieformalny.

Polska ze wskaźnikiem 4,3 plasuje się na czwartym miejscu od końca. W porównaniu z Wielką Brytanią nasz wskaźnik jest prawie 5-krotnie niższy. W Europie widać dużą lukę między pięcioma krajami z czołówki rankingu a pozostałymi krajami UE.

Kulturę edukacji dorosłych z perspektywy jednostki charakteryzuje kontynuacja modelu technologicznego w pracy edukacyjnej, wzbogacanego sporadycznie elementami modelu humanistycznego i krytycznego (p. s. 91), co wynika z dominacji kształcenia zawodowego. Powierzchowne zmiany dotyczą programów nauczania, które wzbogacane nowymi środkami dydaktycznymi zyskują znamiona programów otwartych i nowoczesnych.

W kwestii doboru metod kształcenia propaguje się zwiększenie udziału metod aktywizujących, które w szkolnej i kursowej codzienności mogą przyczynić się do reorientacji procesu kształcenia w kierunku jego upodmiotowienia.

Indywidualne style i strategie uczenia się, uzależnione od płci, wieku i sprawności zmysłów są przedmiotem doskonalenia zawodowego nauczycieli, ale w praktyce nauczyciele nie reagują na nie inną metodyką nauczania, usprawiedliwiając swoje „nic nie robienie”, ogólnie niskim poziomem wiedzy i zdolności swoich uczniów¹³. Innym wymiarem indywidualnej perspektywy kultury nauczania - uczenia się jest postrzeganie adresata i uczestnika jako klienta a instytucji oświatowej jako zakładu pracy, co oznacza redukcję pola myślenia o edukacji¹⁴. Pozorne zaspakajanie potrzeb edukacyjnych klientów odbywa się tylko w takim zakresie, na jaki pozwala rachunek ekonomiczny. Towarzysząca edukacji ewalu-acja ma jedynie spełniać wymagania systemu kontroli jakości, a nie uczestniczącej w niej jednostki.

Podstawowym problemem w edukacji dorosłych jest brak czasu: szkoda czasu na edukację w trakcie pracy, brak czasu na edukację poza pracą. Na to szczególnie komercyjni oferenci zareagowali ofertą błyskawicznych kursów (np. matura w ciągu 1 roku). Jeśli brakuje czasu w trakcie kursu, następuje koncentracja na rzekomo najistotniejszych kwestiach, na instrumentalnym nauczaniu. Brakuje więc czasu na refleksję, krytykę, rozmyślanie nad przyczynami i relacjami. Pojawia się niecierpliwość - najpierw w stosunku do siebie, potem wobec innych uczestników, którzy np. odbiegają od tematu, czy też nauczyciela, który zaproponuje metadyskusję.

¹³    L. Kopcie wicz, Gender (rodzaj) i druga szansa - feministyczne kontrowersje wokół edukacji dorosłych, w: Edukacja Dorosłych, 2004,1-2, s. 47 i nast.

¹⁴    T. Szkudlarek, „Koniec pracy" czy koniec zatrudnienia? Edukacja wobec presji światowego rynku, w: A. Kargulowa, S. M. Kwiatkowski, T. Szkudlarek (red.), Rynek i kultura neoliberalna a edukacja, Kraków 2005, s. 14 i nast.

85