48744 Mapa1 (5)

Mapa polskiej poezji współczesnej

Przed rokiem 1920

LEOPOLD STAFF (1878 - 1957) -okreilany jako poeta trzech pokoleń. Choć debiutowa! w Młodej Polsce (Sny o potędze, 1901) wierszami przesyconymi duchem nicuschcanmnu. by! bardzo aktywny również w dwudziestoleciu (m.in. ścieżki polne. Wysokie drzewo. Barwo miodu). Utożsamiany z poetycką elegancją i spokojem, po wojnie wydał tradycyjny tom Martwo pogoda (1946), by w 1954 roku kompletnie zaskoczyć nowoczesną formą (Wiklina).

JAROSŁAW IWASZKIEWICZ (1894 - 1980) - debiutował w-1915 roku, w 1920 roku został współzałożycielem grupy Ska-mander.

Pierwszy tom: Ohostychy cechowa! estetyzm. Dionizje (1922) - ekspresjonizm. skłania! się też później ku klasycyzmowi metafizyce (luno 1932), poezji kultury, zawsze jednak jego poezja odznaczała się niezwykłym kunsztem i dbałością o formę. W latach 40 publikował wiersze z czasu wojny, w latach 1945 -53 do jego twórczości wkradły się akcenty socrealistyczne. W tomie Jutro żniwa (1963) unowocześni! język poetycki. Dw a ostatnie tomy: Mapa pogody (1977) i Muzyka wieczorem (pośmiertnie 1980) to renesans tej poezji Pojawia się motyw starego poety, prywatność, refleksje nad kulturą i naturą, a wiersz tradycyjny sąsiaduje z nowoczesnym

Był też lwŁszkiewTcz mistrzem krótkiej formy prozatorskiej, opowiadania (Panny z Wilka. Brzezina). Pisał też powieść (najbardziej znana Sława t chwała).

ANTOM SŁONIMSKI (1895 -1976)- kolejny skamandryta Choć już w 1918 zakładał kabaret literacki w kawiarni Pod Picadorcm. był aktywny w latach 20. i 30. jako poeta, recenzent i felietonista, wydał także wiersze wojenne (słynnyAfomr) i powojenne (Wiersze 1958-63), w których poruszał kwestie moralne i obywatelskie. Od 1939 roku przebywał na emigracji, w 1951 roku wrócił na stałe do Warszawy. Zapamiętano go jako autora Kronik tygodniowych (nawiązanie do tytułu Prusa) i Alfabetu wspomnień

K\ZIMIERZ WIERZYŃSKI (1894 - 1969) - debiutował w 1913 roku, w 1919 roku wysłał pierwszy tom Wiosna i wino. W międzywojniu leż skamandtyna. po wojnie (wyjechał w 1939 roku) rucwródł do Polski.

Rozkwit jego talentu przypadł na czasy międzywojnia (Laur olimpijski. 1927). Po wojnie jego talent załamał się (jx»cta stracił prawic wszystkich bliskich), nowy rozdział w liryce poety stanowią tomy Korzec maku (Londyn. 1951), Siedem podków (Nowy Jork.

1953). Tkanka ziemi. Kufer na plecach. Sen mam oraz pamfktowy Czarny polonez (Paryż, lita 60.). Odnowił wtedy warsztat poetycki, odrzucił klasyczne rygory , pogłębi! tematykę. Wypowiadał się również w prozie, felietonach, esejach. Napisał też książkę o Szopenie (Życie Chopina).

JAN LECHOŃ (1S99- 1956) - debiutował już jako uczeń w 1913 roku. współtworzył Pro Arte et Studio, kabaret litc-racko-artystyczny Pod Picadorcm. grupę poetycką Skaman-dcr. Jego pierwszy znaczący tom Karmazynowy poemat (1920) i drugi Srebrne i czarne (1924) przyniosły' mu poetycką sławę, ale także niełatwa świadomość bycia wieszczem - przytłoczony sławą, niemal zamilkł, dopiero wojna obudziła w nim poetycką pasję (Lumiapo Bekwarku, Aria z kumntem), po wojnie Marmur i róża Zgorzkniały , przebyw ał na emigracji. Do dawnej sławy i dobrej kondycji psy chicznej nie wrócił już nigdy. Popełnił samobójstwo.

Pisał eseje i prowadził, opublikowany potem, dziennik.

JULIAN TUWIM (1894 -1953) - również skamandryta. debiutowa! w 1913 roku. był współzałożycielem Picadora We wczesnej liryce z lat 20. (Czyhanie na Boga. Sokrates tańczący, Siódma jesień. Wierszy tom czwarty) buntował się przeciw konwencji Młodej Polski.

W tomach z końca lat 20. i z lat 30. pojawiły się niepokój i gorycz. Jarmark rymów (1934) to z kolei tom z elementami ostrej satyry. Najwyższe osiągnięcie satyrycznego kunsztu to Bal w Operze (point 1936. wyd. 1946). ukazujący elity władzy przedwTzcśniowej Polski W czawc wojny powstały wydane w 1949 roku Kwiaty polskie - nawiązujące do tradycji poematu dygresyjnego. W ostatnich latach życia poety nie powstały żadne istotne wiersze. Warto tez pamiętać o bogatym dorobku translatorskim Ibwima i o jego najbardziej chyba znanych wierszach dla dzieci.

WŁADYSŁAW BRONIEWSKI (1897- 1962)-już w 1914 roku redagował i wypełnia! własnymi wierszami pisemko młodzieży niepodległościowej Młodzi idą. Ale właściwie debiutował w latach 20. (w 1924 wiersz Poeta-robotnik, przekład z Majakowskiego, w 1925 roku pierwszy tom wierszy Wiatraki oraz manifest proletariacki Trzy salwy (wraz ze Standem i Wandurskim).

W latach 20.130.w tomach Dymy nad miastem (1927), Troska i pieiń (1932) i Krzyk ostateczny (1938) oraz w poemacie Komuna Paryska dominowała problematyka społeczno-polityczna. W latach wojny powstawały w iersze z tomów Bagnet na broń (1943) i Drzewo rozpaczające (1945) - w późniejsze pow ojenne wydania ingerow ała cenzura, nic publikowano niektórych wierszy, tuszując legionową

przeszłość, antysowicckie nastawienie i ideowe rozterki Broniewskiego. W twórczości powojennej Broniewski opowiada się jednak jednoznacznie za systemem (Słowo o Stalinie 1949 - wzorzec poematu heroicznego), w latach 50. pisze też poematy liryczne Ala-zowszei Wisła. W1956 roku wydany zostaje cykl przejmujących wicr-sty Anka. poświęconych córce, którą Broniewski stracił. Krytyka porównywała te utwory z Trenami Kochanowskiego.

I Lata 20.

MARLA PAWLIKOWSKA-JASNORZEWSKA (1891-1945)-siostra pisarki Magdaleny Samozwaniec, córka Wojciecha Kossaka, wnuczka Juliusza, poetka i dramaturg. bliska kręgowi Ska-mandra. Mistrzyni poezji ulotnej. kobiecej, erotyku. Jej poezja pełna jest kobiecych drobiazgów. bibc lotów, ulotnej elegancji. "tytuły mówią same za siebie.

Debiutowała w 1922 roku tomem Niebieskie migdały, potem w latach 20. i 30. wydawała kolejno tomy: Różowa maguPocałunki, Dansing, Wachlarz. Cisza leśna, Paryż, Profil białej damy. Surowy jedwab,

Szkicownik poetycki... Rok 1939 stanowi! smutny przełom w życiu i twórczości poetki - oderwanie od kraju, tęsknota i obniżenie poetyckich lotów (wydała wtedy 2 zbiory, trzeci zaginął u wydawcy, projektowane tam wierne znalazły się w tomie Ostatnie utwory).

Twórczość to niezwykle popularna i na ogół spotykała się z uznaniem krytyki.

KONSTANTY ILDEFONS GAŁCZYŃSKI (1905-1953)-debiuluwał w 1923 roku. a debiutem książkowym byihefinon Osu-lek. czyli Klub świętokradców (powieść poetycka. 1929) Działał w grupie Kwadtyga. współracowai z Cyrulikiem Warszewskim.

Związany z grupą Skamandra. Jego utwory z lat 20. podejmują motyw poety-cygana lub są utrzymane w tonacji groteskowo-żartobliwcj W 1931 roku pisze nadrealistyczny Bal u Salomona. powstają też wiersze polityczne i NoctesAninenses W latach wojny pisze min wiersze Pieśń o żołnierzach z Wesierplatie. Pieśń o fladze, Matka Boska Stalagów Pb wojnie współpracuje 2 Przekrojem. Tygodndaem Powszechnym. Odrodzeniem. Na obczyźnie napisał Notatki z nieudanych rekolekcji paryskich, juz w Krakowie Zoczą -mwanę dorożkę. Pisa! też wiersze okolicznościowe, był również znany jako autor Listów z fiołkiem i Teatrzyku „Zielona Gęś”.

W latach 50. wydal poemat Niobe (1951) oraz Wit Stwosz (195^|. Za poetycki testament Gałczyńskiego uważa się PteS-

ni (1953).

JULIAN PRZYBOŚ (1901 -1970) to chyba najwybitniejszy poeta Awangardy Krakowskiej. Debiutował wierszem Cieśle (Skamander. 1922). W pierwszych tomikach (śruby , 1925. i Oburącz. 1926) realizował koncepcję Tadeusza Peipera (fascynacja wielkomiejską cywi-lizacją i pracą, bohater liryczny to człowiek aktywny, stanowiący jedność z maszyną). W tomie Z ponad (1930) pojawia się zachwyt wiej. skim pejzażem, rozczarowanie miejską cywilizacją i rzeczywistością społeczną. Chłop staje się heroicznym kreatorem W latach 1933 -1939 ujawniają się w wierszach nastroje katastroficzne, jednak Przyboś pozostaje wiemy głównym założeniom poetyki awangardowej (min. zasadzie „najmniej słów").

W najlepszym tomiku Równanie serca (1938) zbliżył się do poetyki Schulza. Po wojnie także był rzecznikiem poezji awangardowej. Nie rozwijał problematyki metafizycznej, sens życia widział w sztuce, a możliwość wiecznego trwania w działaniach twórczych. W 1961 roku Odą do turpćtów rozpoczął głośną polemikę z młodymi poetami (toon stworzył pojęcie turpizmu!). Wyjątkowe miejsce zajmują napisane dla córki Wiersze dla Uty, będące zabawą literacką.

Jako krytyk debiutował atakiem na Kasprowicza. Był również autorem szkiców literackich, esejów o sztuce, tłumaczył też poezję, m m. Majakowskiego i Rilkego.

J ERZY JURANDOT (1911 -1979) - satyryk, komediopisarz, mąż znakomitej felietonistki Stefanii Grodzieńskiej. Współpracował z kabaretami: Mignon. Małe qui pro quo. Cyrulik w arszawski. Założył teatr satyryków Syrena w Lodzi i Teatr Satyryków w Warszawie, gdzie prezentował skecze, monologi, wiersze i piosenki stylizowane na ballady podwórkowe (Oj niedobrze. Panie Bobrze) ortu komedie obyczajowe. W ostatnich komediach wykorzystywał osiągnięcia dramatu awangardowego (np. Pamujtkowa fotografia, 1969, i Rachunek nieprawdopodobieństwa, 1971).

ALEKSANDER WAT (1900-1967. właśc. Aleksander Chwat) debiutował skandaltzującym tomem Ja z jednej strony i ja z drugiej strony mego mopsozelaznego piecyka. złożonym z chaotycznie zestawionych fragmentów Wat wciąż eksperymentował, zwłaszcza z językiem - deformował słowa, tworzył dziwaczne neologizmy, łamał składnię, eksponował brzmienia, otwierając pole wyobraźni, bo - jak pisał - ..powstają wtedy obrazy. me dające się wyobrazić". Inspirowała go twórczość nadrealistów (Czyście nu widzieli ulicy Gołębiej?), popisywał się paradoksami. parodiami tradycji literackich, połączeniami słów i zdań na zasadzie gry językowej. Utwory futurystyczne były zabawą, ważne utwory powstaną później, m in. Mój wiek (1977) - nagrane i opracowane przez Miłosza wspomnienia ukazujące dramat lewicującego intelektualisty. Wat stal się sławny dopiero po śmierci.

ADAM WAŻYK (1905-1982) w swojej awangardowej liryce odcinał się od tradycji młodopolskiej (niechęć do nadmiernej poetyzacji. do symboliki i metafizyki) i propozycji Awangardy Krakowskiej (które wydawały mu się sztuczne). W’ pisanych ascetycznym, prawie pozbawionym metafor, językiem w wierszach monologach zestawiał obrazy na zasadzie luźnych skojarzeń, nie zachowując między nimi logicznych związków. Jednocześnie opisywał konkretną, odbieraną zmysłowo rzeczywistość. Tę cechę poezji Waży ka oddają dwa manifesty - w Apołogu jest zawarta pochwala konkretu, a w Liryer potwierdzenie. że poezja jest ciągłym cudotwórstwem i niespodzianką Prawdziwą sensacją stał się ogłoszony w 1955 roku Poemat dla dorosłych. w którym Ważyk odwołał sw-oje wszystkie wcześniejsze poglądy polityczno-społeczne. Po 1956 roku. odszedł zupełnie od polityki i wrócił do typu twórczości sprzed wojny oraz zajął się tłumaczeniami literatury rosyjskiej, ukraińskiej i francuskiej.

| Lata 30.

Ksiądz JAN TWARDOWSKI (ur. 1915) prezentuje franciszkański wymiar chrystianizmu - w ciepłej, wypełnionej miłością do świata poezji pochyla się nad każdym stworzeniem - kwiatem, biedronką, mrówką. Nie hibi poezji pojęciowej, nie operuje konkretem W wierszu Ratunek wzywa dzikiego królika, chrząszcza i ślimaka, by ratowali go przed abstrakcjami W' jego wierszach Bóg. świat i człowiek tworzą jedność. Wiersze refleksyjne są zapisem rozważań o świece, o istnieniu w nim dobra i zła. Za zadanie człowieka uważa dążenie do dobra. tzn. dawanie siebie innym, bo ludzie potrzebują siebie.