48801 skanuj0063

U podstaw poradnictwa dyrektywnego leży koncepcja behawioralna człowieka. W konsekwencji przyjęcia tej teorii zakładającej słabość i niesamodziel-ność radzącego się doradca podejmuje następujące działania: nakłanianie, przekonywanie, stosowanie wzmocnień pozytywnych, ocenianie, dawanie wskazówek, wykład, trening. Zatem ten typ poradnictwa zakłada konieczność odgórnej ingerencji, które można określić jako sterowanie pozytywne polegające na modyfikacji zachowań. Typowym przedstawicielem tego doradztwa jest ekspert. Ekspert to doradca narzucający, który „posiada wiedzę”, jest przeświadczony

0    swoich kompetencjach do udzielania porad. W związku z tym steruje, a nawet niekiedy manipuluje radzącym się, podając mu gotowe rozwiązania. Doradca uważa, że potrafi trafnie zdiagnozować sytuację radzącego się, określić problem

1    znaleźć rozwiązanie. Aktywność i odpowiedzialność leży po stronie doradcy, radzący się jest bierny, poddaje się decyzjom eksperta, który stosuje odpowiednie kary i nagrody, aby nakłonić radzącego się do podjęcia decyzji zgodnie z oczekiwaniami doradcy. Modelem doradcy leżącym na pograniczu poradnictwa dyrektywnego i dialogowego jest informator, który udziela głównie informacji o zawodach, możliwościach zatrudnienia. Proponuje w nieco łagodniejszej formie niż ekspert wybór zawodu najlepszego dla radzącego się. Aktywność i odpowiedzialność jest nadal większa po stronie doradcy.

Na drugim biegunie kontinuum B. Wojtasik umieściła poradnictwo liberalne, które wywodzi się z koncepcji humanistycznej człowieka. Teoria ta stawia jednostkę w centrum zainteresowania koncentrując się na jej potrzebach, zwracając uwagę na jej mocne strony, silnie akcentując samoświadomość i samos tero w-ność. Tym samym doradca liberalny pozostawia dużą swobodę radzącemu się, nie jest skłonny do formułowania gotowych rozwiązań. Pełni rolę pomocniczą, wspierającą, pobudzającą, zakładając, że czasami człowiek potrzebuje pozytywnie nastawianego słuchacza, przyjaznej osoby, która pomoże w podjęciu decyzji. Typowym przedstawicielem poradnictwa liberalnego jest leseferysta. Doradca jest tym, który nastawia się na słuchanie, akceptuje radzącego się, nie krytykuje go. Przerzuca odpowiedzialność wyszukiwania rozwiązań na radzącego się! Doradca stwarza pełną akceptacji atmosferę, pobudza radzącego się do poznania siebie i samoanalizy. Niektórzy tym samym zastanawiają się, czy Ieseferystę można uważać za doradcę. Należy jednak podkreślić, że czasami człowiek potrzebuje wypowiedzieć się, usłyszeć siebie, a dodatkowo pobudzany przez doradcę do analizowania własnych przeżyć może ujrzeć swoje postępowanie w innym świetle, co posłuży do znalezienia nowych dróg rozwiązań. Modelem pogranicza poradnictwa libeialnego i dialogowego jest opiekun spolegliwy, który określany jest również mianem starszego brata. Jest on doradcą akceptującym, cierpliwym, otwartym i ciepłym. Nie narzuca swojego zdania, ale w sytuacji, gdy jest poproszony o propozycję rozwiązania nie rezygnuje z udzielenia porady. Odpowiedzialność i aktywność jest jednak większa po stronie radzącego się.

Konsultant jest typowym przedstawicielem poradnictwa dialogowego, wywiedzionego z poznawczej koncepcji człowieka. Według tej teorii jednostka jest samodzielnym podmiotem przyjmującym postawę badawczą wobec rzeczywistości. Koncepcja ta zakłada, że człowiek jest układem przetwarzającym informacje. Zachowanie jednostki zależy od informacji płynących z zewnątrz oraz z wewnątrz z tzw. struktur poznawczych.^{1 2} Doradca podchodzi do rzeczywistości jak badacz, który chce poznać razem z radzącym istniejącą rzeczywistość. Stosunek między nauczycielem i uczniem czy doradcą i radzącym się powinien być taki, jak pomiędzy bardziej i mniej doświadczonym badaczem. Jest to zatem relacja partnerska, doradca posiada jedynie większe kompetencje i doświadczenie, co jednak nie oznacza - jak w przypadku poradnictwa dyrektywnego - że narzuca czy podaje gotowe rozwiązania. Wspólnie dochodzą do zdefiniowania problemu i znalezienia rozwiązania. Aktywność i odpowiedzialność jest równomiernie rozłożona po stronie doradcy i radzącego się.

Ważne jest, aby nauczyciel zdawał sobie sprawę z konsekwencji wynikających z przyjęcia określonej teorii osobowości i rodzaju poradnictwa. Do kluczowych elementów działalności doradcy można zaliczyć: aktywność podmiotu działającego (czy aktywność leży po stronie doradcy czy radzącego się), przedmiot działania (orientacja na zawody lub ucznia), środki działania (środki materialne typu testy, kwestionariusze versus środki niematerialne: ciepło, życzliwość, empatia, akceptacja), metody działania (od instrukcji, poprzez informacje, porady zawodowe po stymulowanie do działania, wspieranie, sugerowanie) oraz wynik działania czyli podejmowanie decyzji zawodowej (odpowiedzialność po stronie doradcy czy radzącego się za wybrane rozwiązanie). W sposób systematyczny zostały one przedstawione w tabeli 10.

Tabela 14. Elementy działania doradców zawodu

| Modele n. działał-ności Cechy \ i aspekty \	In- . for-Ekspert ma- tor	Konsultant	Spole- .opie^ : Leseferysta kun
Rodzaje poradnictwa	poradnictwo dyrektywne	poradnictwo dialogowe	poradnictwo liberalne
Podmiot	aktywność doradcy	aktywność doradcy i ucznia	aktywność ucznia
	koncentracja koncentracja uwagi doradcy koncentracja
Przedmiot"'	uwagi doradcy na zawodach	na zawodach i na uczniu	uwagi doradcy na uczniu

151

1

   J. Kozielccki, Koncepcje psychologiczne człowieka, Warszawa 1995, s. 190.

2

   B. Wojtasik, Doradca..., op. cit., s. 55-61.