49420 skanuj0073

społeczne, aktywność społeczną czy uczestnictwo kulturalne) z przydanej jemu wartości wolności. Tylko tak rozumiana spontaniczna aktywność może wiązać się z postawą kreatywnej, dialektycznej zmiany: wolny podmiot czyni dobro.

Tak zatem ukształtowanie aktywnej postawy podopiecznego jako warunku rozwoju jego uzdolnień, możliwości czy talentów - należałoby uważać za istotny cel pracy socjalnej. Warto przy tej okazji dodać, iż mówiąc o aktywności trzeba mieć na uwadze nie tyle aktywność w sensie ilości wydatkowanej energii lub efektowności, co przede wszystkim w sensie autentycznego, głębokiego zaangażowania w rozwiązywanie problemu oraz w sensie pełnej realizacji określonych zadań socjalnych. Prawdziwa aktywność ściśle wiąże się ze świadomym upodmiotowieniem działań, co z kolei warunkuje indywidualne i twórcze podejście do zadania, a przede wszystkim silną, wewnętrzną motywację dla jego realizacji, a zatem i poczucie sensu działań oraz to co nazywamy możliwością samorealizacji (samourzeczy-wistnienia).

Wiara w postęp moralny jako rezultat przeobrateń społeczno-

gospodarczych oraz rozwoju humanistycznej demokracji

Zasada ta nawiązuje wprost do koncepcji „rewolucji moralnej” np. w wersji E. Abramowskiego lub M. Gandhiego (typu non violence). Do idei tej nawiązuje również H. Radlińska. Jej istotą jest teza, iż w miarę rozwoju cywilizacji społeczno-gospodarczej oraz wraz z podnoszeniem się świadomości społecznej, ludzie — w swoich postawach i zachowaniach - w coraz większym stopniu realizować będą określone wartości etyczne, stopniowo humanizując poszczególne dziedziny życia społecznego, rozwijając praktykę sprawiedliwości społecznej oraz demokracji. Problem jest oczywiście kontrowersyjny, ponieważ jak mówi J. K. Galbraith: na ogół ubodzy i biedni w demokratycznym społeczeństwie nie korzystają z prawa głosu - tak zatem w istocie demokracja jest dla tych, którym się dobrze powodzi [Galbraith 1999, s. 16]. Niemniej, jedną z podstawowych dróg budowy takiego społeczeństwa ma być przede wszystkim wspieranie różnego rodzaju form inicjatyw oraz aktywności społeczności lokalnych (tzw. „oddolnych ruchów społecznych”), której przypisuje się zasadniczą rolę również w realizacji celów socjalnych. Podstawowym zadaniem samorządności terytorialnej powinno być powoływanie do życia, tudzież koordynacja głównych form pomocy społecznej w środowisku; ale również wspieranie różnorodnych oddolnych inicjatyw takiej pomocy.

Oczywiście realizacja wartości moralnych wynikających z budowy społeczeństwa demokratycznego, humanitarnej cywilizacji oraz odpowiednich warunków ludzkiej egzystencji, musi iść w parze z codzienną pracą edukacyjną, której istota - w odniesieniu do celów socjalnych - polegałaby na, m.in.: 1) podnoszeniu oraz upowszechnianiu świadomości, iż wśród nas są ludzie chorzy, cieipiący, samotni itd. - potrzebujący oraz oczekujący na pomoc i wsparcie; 2) kształtowaniu odpowiedniego systemu humanistycznych wartości, a zwłaszcza postawy wrażliwości na krzywdę oraz niesprawiedliwość społeczną; 3) przygotowywaniu ludzi do rozpoznawania źródeł ludzkich cierpień, zarówno w psychice, jak i warunkach społecznych; 4) pokazywaniu sposobów oraz możliwości przezwyciężania ograniczeń oraz barier uniemożliwiających bądź utrudniających realizację zadań socjalnych; 5) wpływaniu na kształt prosocjalnej polityki na szczeblu zarówno centralnym, jak i lokalnym.

Uznanie, iż możliwa jest pozytywna zmiana środowiska poprzez

rozpoznanie oraz uruchomienie tkwiących w nim sił

Zasada mówiąca o tym, iż możliwa jest budowa środowiska wychowawczego w oparciu o uruchomienie drzemiących w nim sił, wynika zarówno z pedagogicznego optymizmu, jak i licznych, istniejących w tym zakresie pozytywnych przykładów. Ów pedagogiczny optymizm wprost wydaje się wynikać z nadziei oraz wiary w możliwość polepszenia warunków ludzkiego życia, co w istocie oznacza zarówno wewnętrzną gotowość na podjęcie w tym zakresie odpowiednich działań, jak i przekonanie w możliwość realizacji postawionego celu. Dla pedagogów społecznych zmiana oznacza na ogół zmianę ukierunkowaną na realizację celów społeczno-wychowawczych idących w parze z postępem cywilizacyjnym, społecznym oraz etycznym. Cele wychowawcze nie są - w tym kontekście - prostą konsekwencją przeobrażeń społeczno-ekonomicznych, lecz wynikają one z określonych potrzeb kierunków przebudowy społeczno-ekonomicznej. Już w latach 60. Z. Mysłakowski pisał, iż im szybsze jest tempo zmian społecznych, tym w większym stopniu pedagogika staje się dyscypliną praktyczno-rekonstruk-cyjną (a w mniejszym stopniu adaptacyjną).

Jednak planowanie pracy wychowawczej na poziomie środowiska wychowawczego, w tym np. środowiska o charakterze terytorialnym - wydaje-6ię być szczególnie trudne, głównie z uwagi na fakt, iż obszar taki stanowi na ogół złożony układ wpływów oraz bodźców, z których nie wszystkie mogą być poddane planowej interwencji. Szansa na zbudowanie systemu pozytywnych wpływów wychowawczych w środowisku życia ludzi, rośnie wraz z empiryczną identyfikacją, a następnie klasyfikacją oraz typologizacją roli poszczególnych czynników w kształtowaniu zachowań i postaw, zwłaszcza dzieci i młodzieży. W chwili obecnej praktyczna znajomość roli i znaczenia

149