Zych Kobieta w Kościele po II Soborze3

36 Łukasz Zych

czy to dyskryminacji społecznej, czy kulturalnej, czy też ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, pozycję społeczną, język lub religię, ponieważ sprzeciwia się ona zamysłowi Bożemu. (Paweł VI 1965d:29)

Podobnie jak w rozumieniu terminu „wolność”, geneza ludzkiej „równości” jest wywiedziona z biblijnej historii o stworzeniu ludzi na podobieństwo Boga. Dokumenty soborowe biorą w obronę fundamentalne prawa człowieka i twierdzą, że społeczne, rasowe lub religijne uprzedzenia nie mogą stać się przedmiotem nierównego traktowania kogokolwiek z wyżej wymienionego powodu.

Duża waga przywiązywana do słowa „godność” wywodzi się w Katolickiej Nauce Społecznej z przekonania, że życie ludzkie jest święte. Konstytucja Gaudium et Spes podkreśla rosnącą świadomość współczesnego człowieka dotyczącą uniwersalnej godności ludzkiej (Paweł VI 1965d:3). Pojęcie „godności” często łączy się z określeniami takimi jak „prawa człowieka”, „sprawiedliwość społeczna” czy „godne warunki życia” (Paweł VI 1965d:3, 17, 35).

Po tym krótkim wprowadzeniu w podstawowe cechy istoty ludzkiej zajmijmy się sposobem definiowania kobiety w świetle analizowanych dokumentów.

Koncepcja kobiety w uniwersalnym Kościele katolickim

W analizowanych dokumentach kobieta jest często postrzegana w aspekcie funkcji społecznych, które pełni bądź powinna pełnić. Wśród dominujących „odpowiednich” ról społecznych kobiet znajdują się przede wszystkim role matki, żony, córki, nauczycielki i pielęgniarki. Same dokumenty soborowe nie wspominają o stosownych bądź niestosownych dla kobiet rolach społecznych. Podkreślają, że nie ma wyznaczonych odgórnie kryteriów, jakich ról społecznych powinni podejmować się kobieta i mężczyzna.

Spośród posoborowych papieży najbardziej zaangażowany w określanie i definiowanie ról społecznych kobiet był Jan Paweł II. Dokumenty jego autorstwa ustanawiają specjalne powołanie dla roli kobiet w świecie i w Kościele katolickim, akcentując jednocześnie wdzięczność dla kobiet, które podejmują się pełnić wskazane przez niego role. „Dziękuję Wam, kobiety, które jesteście matkami, dziękuję Wam, kobiety, które jesteście żonami, dziękuję Wam, kobiety, które jesteście siostrami, [...] córkami” (Jan Paweł II 1984b). Wedle analizowanego dokumentu, stworzenie kobiety zostało zaplanowane przez Boga, by wypełnić jego tajemny plan. Powołaniem, do którego kobieta została przeznaczona, jest bycie „źródłem pomocy” (Jan Paweł II 1984b). Kobieta pełni „pomocniczą” rolę w świecie. Powinna podejmować takie czynności, które sprzyjają wypełnianiu jej powołania.

W pismach Jana Pawła II kategoria „służebnego” charakteru ról społecznych, które powinna podejmować kobieta, jest tłumaczona poprzez „pewną odmienność ról” (Jan Paweł II 1985b: 15). Ta „odmienność” jest interpretowana jako różnica psychiczna i fizyczna pomiędzy kobietą i mężczyzną, która nie pozwala im realizować tych samych funkcji społecznych. Papież zastrzega jednak, że taka typifikacja płci pod względem ról nie jest żadnym „uprzedzeniem względem kobiet”, jest po prostu interpretacją biblijnego aktu stworzenia kobiety i mężczyzny przez Boga, którzy stali się .jednością w dwóch” (Jan Paweł II 1984b). Ta .jedność” zdeterminowała odmienność ról społecznych kobiet i mężczyzn. Podkreślanie w pismach Jana Pawła II „użytecznych” funkcji kobiety w świecie może zostać odczytane jako sprzeczne z wizją równości kobiety i mężczyzny opisanej w dokumencie soborowym Gaudium et Spes. Trzeba jednak dodać, że te „idealne dla kobiety” role społeczne zostały opisane w dokumentach jako „ważne”, „charyzmatyczne”, „wspaniałomyślne” i „znaczące” (Jan Paweł II 1984b).

Język dokumentów napisanych przez Jana Pawła II jest bardzo emocjonalny i podkreśla znaczenie kobiecej aktywności w świecie. Niemniej podstawa teorii, wedle której kobiece role społeczne są „użyteczne” względem ról społecznych mężczyzn może być postrzegana jako dyskryminująca w słownikowym rozumieniu słowa „równość”.

Wizja kobiety w rodzinie i małżeństwie

Znaczenie instytucji rodziny i małżeństwa jest silnie zaznaczane we wszystkich analizowanych dokumentach. Rodzina jest określana w Kate-