50693 pic 10 11 183838

-    warunkowego zwolnienia z zakładu,

-    umieszczenia w schronisku, areszcie śledczym lub zakładzie karnym,

-    upływu 3 miesięcy nieobecności w zakładzie, spowodowanej ucieczką, samowolnym przedłużeniem urlopu lub przepustki.

O skreśleniu wychowanka z ewidencji zakładu dyrektor zakładu niezwłocznie zawiadamia sąd rodzinny oraz Ministerstwo Sprawiedliwości. Ponowne umieszczenie w zakładzie wychowanka skreślonego z ewidencji zakładu (np. w wyniku ucieczki) wymaga zwrócenia się do Ministerstwa Sprawiedliwości z wnioskiem o skierowanie do zakładu. Do czasu wydania skierowania, wychowanka umieszcza się w zakładzie, z którego ewidencji został skreślony.

Zwolnienie wychowanka z zakładu następuje na podstawie orzeczenia sądu i nakazu zwolnienia, chyba że zwolnienie następuje w związku z ustaniem wykonywania środka poprawczego z mocy prawa (ukończenie 21 roku życia). O terminie zwolnienia wychowanka zawiadamia się jego rodziców (opiekunów). W uzasadnionych przypadkach uzgadnia się z nimi także sposób przekazania zwalnianego wychowanka.

Zakończenie i wnioski

W zakładach poprawczych obserwujemy w ostatniej dekadzie znaczące zmiany zmierzające do:

-    uczenia wychowanków odpowiedzialności za własne czyny zgodnie z modelem sprawiedliwości naprawczej,

-    ograniczania izolacji na rzecz integracji ze środowiskiem lokalnym,

-    indywidualizacji oddziaływań (Rejman 2000),

-    traktowania podmiotowego,

-    aktywizacji wychowanków, gdyż uznaje się, że tylko oni mogą być twórcami własnych przekształceń osobowości,

-    przestrzegania przez kadrę zakładu praw nieletnich, zgodnie ze standardami międzynarodowymi, i uczenie nieletnich przestrzegania praw innych ludzi,

-    poszerzania wolności wychowanków i eliminowania restrykcyjnego charakteru instytucji resocjalizacyjnych (Urban 2001, s. 141).

Zaobserwować również można nieśmiałe próby wprowadzania w zakładach poprawczych zasady dobrowolności, co oczywiście jest bardzo trudne, gdyż dobrowolność jest odwrotnością przymusu, który nierozerwalnie kojarzy się z systemem izolacyjno-dyscyplinarnym. Powinno się organizować sytuację wychowawczą w zakładzie w ten sposób, iż przedstawia się wychowankowi ofertę resocjalizacyjną, wyjaśnia się zasady organizacji wszystkich typów zakładów poprawczych (co łączy się bezpośrednio z różnymi obowiązkami i przywilejami wychowanków) i wskazuje, iż od jego decyzji zależy jego najbliższa przyszłość i pozycja psychospołeczna. Jeśli wychowanek chce skorzystać ze złożonej mu oferty to wychowawcy zobowiązują się, że udzielą mu pomocy i będą wspierali jego dążenia w jak najszybszym powrocie do normalnego życia. Jeśli natomiast wychowanek nie chce skorzystać z przedłożonej oferty resocjalizacyjnej, wtedy pozostaje traktowanie umieszczenia w zakładzie jako sprawiedliwej odpłaty za popełnione przestępstwo i w związku z tym pozostaje sztywne trzymanie się regulaminu w zakładzie o wzmożonym nadzorze wychowawczym. W efekcie wychowawcy koncentrują się przede wszystkim na wychowaniu resocjalizującym tej grupy wychowanków, którzy chcą się zmienić i aktywnie uczestniczą w budowaniu własnej drogi życiowej. Natomiast wobec tej drugiej grupy wychowawcy koncentrują się jedynie na budowaniu motywacji do zmiany samego siebie. Wykorzystuje się tu elementy systemu progresywnego.

Obok tradycyjnych metod wychowania resocjalizującego coraz częściej w zakładach poprawczych wykorzystuje się różne formy treningów, np. trening asertywności (Maciaszczyk 2003), społeczność terapeutyczną, techniki behawioralne, uczenie kontroli wewnętrznej (Sadomska 2001), psychodramę (Szałański 1997), socjoterapię (Sawicka 1999).

W Polsce nieletni w zakładach poprawczych przebywają najczęściej około 2-2,5 lat (Betke, Betke 2000, s. 84). Należałoby dążyć, aby okres ten zdecydowanie skrócić, gdyż - jak wykazują badania (m.in. kanadyjskie) prowadzone nad efektywnością oddziaływania resocjalizacyjnego w instytucjach dla młodzieży - najbardziej optymalny okres pobytu wychowanka w instytucji reedukacyjno-resocjalizacyjnej to 18 miesięcy (Pytka 2000, s. 146). Przedłużanie pobytu ponad tę granicę czasową prowadzi do negatywnych skutków, m.in. związanych ze zjawiskiem nazywanym prizonizacją.

Zmiany organizacyjne w zakładach poprawczych dokonujące się w ostatnich latach (od 1997 r.) są spełnieniem postulatu rozszerzenia kontaktów społecznych wychowanków (Urban 1994). Stworzenie możliwości umieszczenia nieletnich w zakładach otwartych, półotwartych i ho-stelach rozszerza możliwości resocjalizacyjne, gdyż ogranicza izolację nieletnich, blokującą zaspokajanie podstawowych potrzeb, co negatywnie wpływa na rozwój osobowości każdego człowieka. Poza tym społeczny kontakt, oparty na poszanowaniu godności, wolności drugiego człowieka umożliwia rozwój społeczno-moralny jednostki, jest warunkiem uczenia się odpowiedzialności, samokontroli, umiejętności przewidywania konsekwencji własnych zachowań i samodzielności. Istnieją również warunki do podejmowania przez wychowanków decyzji, czy chcą się poddać od-

495