51548 skanowanie0007 (132)

mózgu jest to, co bywa nazywane po francusku „facultś dę lan-gage” — zdolność do mówienia. Człowiek realizuje tę zdolność, ucząc się swego pierwszego języka, języka ojczystego. Mózg jest jakby gotowy na przyjęcie jakiegoś języka i dopiero zdobywając ten język (pierwszy język), formuje się ostatecznie.

Gdy zaczynamy się uczyć drugiego języka, sytuacja jest już odmienna. Mózg nasz jest już uformowany, przyrodzona „zdolność mowy” — zrealizowana. Drugi język opanowujemy tylko żmudnym wysiłkiem, ćwiczeniem, pracą. Wysiłkowi naszemu nieodstępnie towarzyszą błędy.

____Błąd to. ■ przędę. .wszystkim przeniesienie pewnej cechy, pewnego elementu czy konstrukcji z jednego systemu do drugiego. Błąd to atrybut niedoskonałego przekładu. Dziecko góralskie usiłuje w szkole powiedzieć językiem literackim to, co z łatwością i bezbłędnie potrafi powiedzieć gwarą — i robi błąd. Nie opanowało jeszcze sztuki tłumaczenia z gwary na język literacki, przenosi do wypowiedzi w języku literackim elementy gwary, miesza różne systemy. Błąd językowy powstaje na styku systemów.

A dziecko z rodziny inteligenckiej? Dziecko, które od niemowlęctwa słyszało wokół siebie tylko język literacki? Czyż dzieci z rodzin inteligenckich nie robią błędów językowych, czy w ich zeszytach do polskiego nie ma śladów czerwonego ołówka? A przecież w wypadku dziecka wychowanego w środowisku miejskim, i to inteligenckim, nie zachodzi żadne zetknięcie różnych systemów językowych!

Otóż właśnie —.zachodzi. Również w wypadku dziecka inteligenckiego błąd powstaje na styku różnych systemów. Również w tym wypadku błąd jest przejawem trudności związanych z przekładem.

„Czytając książkę, szczekał pies”, pisze w zeszycie dziesięciolatek — i zostaje zgromiony: Jak ty piszesz! Pisze się: „kiedy czytałem książkę, szczekał pies”. — „Czytając książkę, szczekał pies” to błąd częsty u dziesięciolatków, ale nieobecny u pięciolatków. Nie dlatego, że pięciolatki nie czytają jeszcze książek. Po prostu pięciolatkowi nie przyszłoby w ogóle do głowy użyć imiesłowu „czytając”. „Jak oglądałem obrazki, to szczekał pies” albo nawet „Ja oglądałem obrazki i szczekał pies” — powiedziałby raczej pięciolatek. Imiesłowy, to 'element języka pisanego. Język pisany to bardzo często drugi język człowieka-.

Problematyka sprawności językowej jest w istocie problematyką przekładu z języka mówionego na język pisany.

DRUGI JĘZYK CZŁOWIEKA

Rozmowy w gronie rodzinnym i towarzyskim, rozmowy w pracy, w tramwaju, w sklepie, w urzędzie, rozmowy telefoniczne, wypowiedzi stron w trakcie rozpraw sądowych, ustne odpowiedzi w szkole, ustne pytania i odpowiedzi egzaminacyjne. Publikacje naukowe, popularnonaukowe, dzieła (i mniejsze materiały) z dziedziny publicystyki, sformułowania aktów prawnych, listy urzędowe, "wypracowania szkolne. Język mówiony i język pisany.

Wyrecytowany z pamięci tekst przemówienia nie jest wypowiedzią w języku mówionym. Zanotowany wiernie tekst rozmowy nie jest serią wypowiedzi pisanych.. Nawet takie teksty, z natury swojej mówione, jak "wypowiedzi w dyskusji, są na ogół formami pochodnymi od języka .pisanego. Różnica między językiem mówionym i językiem pisanym nie polega na różnicy między dźwiękiem i napisem. Język mówiony, i język pisany to dwa różne podsyste-my języka etnicznego. Różne —r bo mające różną strukturę.

*

Językoznawcy uważają na ogół za swoje główne zadanie sformułowanie bezwyjątkowych praw, zgodnie z którymi mówiący budują wypowiedzi. Przyimek „do” łączy się zawsze i tylko z rzeczownikiem w dopełniaczu — orzeka gramatyk;, zawsze gdy w tekście pojawia się przyimek „do”, musi w nim pojawić się także rzeczownik w dopełniaczu. Ale pasażer, podając konduktorowi kartę pracowniczą do przecięcia, informuje krótko: „Do!” Gramatyk zna ten sposób mówienia — i wcale go on nie peszy; orzekając kategorycznie, że słówko „do” nie może występować w tekście bez rzeczownika w dopełniaczu, ma na myśli teksty

11